199. KINH SI TUỆ ĐỊA

Tôi nghe như vầy:

Một thời, Phật du hóa tại nước Xá-vệ, trong rừng Thắng Lâm, vườn Cấp Cô Độc.

Bấy giờ, đức Thế Tôn bảo các Tỳ-kheo:

- Nay Ta sẽ nói cho các thầy nghe về pháp ngu si và pháp trí tuệ. Hãy lắng nghe, hãy lắng nghe, hãy suy nghĩ kỹ!

Các Tỳ-kheo vâng lời lắng nghe. Đức Phật dạy:

- Thế nào là pháp ngu si? Người ngu si có ba sự tướng, tiêu thức ngu si và ấn tượng ngu si. Tức là người thành tựu sự ngu si thì được nói là ngu si.

Những gì là ba? Người ngu si suy tư bằng tư niệm ác, nói bằng lời nói ác và làm việc làm ác. Do đó, người ngu si được gọi là ngu si. Nếu người ngu si không suy nghĩ ý nghĩ ác, không nói lời nói ác và không làm việc làm ác, như vậy thì làm sao người ngu si được gọi là ngu si? Vì người ngu si suy nghĩ ý nghĩ ác, nói lời nói ác và làm việc làm ác, cho nên người ngu si được gọi là ngu si.

Người ngu si kia ngay trong đời hiện tại, thân tâm phải cảm thọ ba điều sầu khổ. Thế nào là thân tâm người ngu si phải cảm thọ ba điều sầu khổ? Người ngu si có những hành vi nào, hoặc ngồi nơi tụ hội, hoặc nơi đường cái, đường hẻm, hoặc nơi chợ quán, hoặc đầu ngã tư đường, nói những việc thích hợp với người ngu si. Người ngu si mà làm việc sát sanh, trộm cắp, tà dâm, nói dối, cho đến tà kiến và thành tựu vô lượng pháp ác, bất thiện khác; đã thành tựu vô lượng pháp ác, bất thiện rồi, khi người khác thấy được, bèn nói sự ác của người ngu si kia. Người ngu si kia nghe rồi tự nghĩ: “Nếu ai thành tựu vô lượng pháp ác, bất thiện, khi người ta thấy được, bèn nói sự ác của người đó. Ta cũng có vô lượng pháp ác, bất thiện, nếu có kẻ khác biết được, cũng sẽ nói điều ác của ta.” Đây là điều sầu khổ thứ nhất mà thân tâm của người ngu si lãnh thọ ngay trong đời hiện tại.

Lại nữa, người ngu si thấy người của vua bắt trói kẻ có tội, trị bằng các thứ hình phạt đau đớn như: chặt tay, chặt chân, chặt cả tay lẫn chân, xẻo tai, xẻo mũi, xẻo cả tai lẫn mũi, hoặc cắt từng miếng thịt, nhổ râu, bứt tóc, hoặc nhổ cả râu tóc, hoặc nhốt trong củi, trùm trong áo rồi đốt, hoặc lấy cát lấp, quấn cỏ rồi châm lửa, hoặc bỏ vào bụng lừa sắt, hoặc bỏ vào miệng heo sắt, hoặc bỏ vào miệng cọp sắt rồi đốt, hoặc bỏ trong chảo đồng, hoặc đặt trong chảo sắt rồi nấu, hoặc chặt ra từng khúc, hoặc lấy mũi nhọn đâm, hoặc dùng móc câu móc, hoặc đặt nằm trên giường sắt rồi lấy dầu sôi nhễu xuống, hoặc đặt ngồi trên cối sắt rồi dùng chày sắt giã, hoặc cho độc long mổ, hoặc lấy roi đánh, hoặc dùng gậy phang, hoặc lấy hèo đập, hoặc xỏ lưỡi bêu đầu, hoặc đem chém bêu đầu. Người ngu si kia thấy rồi tự suy nghĩ: “Nếu ai thành tựu vô lượng pháp ác, bất thiện, vua biết được bắt và khảo trị như thế. Ta cũng có vô lượng pháp ác, bất thiện, nếu vua biết được, ta cũng sẽ bị khảo trị như vậy.” Đây là điều sầu khổ thứ hai mà thân tâm của kẻ ngu si lãnh thọ ngay trong đời hiện tại.

Lại nữa, người ngu si kia hành thân ác hạnh, khẩu, ý hành ác hạnh; khi người ấy bệnh tật, chịu đau đớn, hoặc ngồi nằm trên giường, hoặc ngồi nằm trên ván, hoặc ngồi nằm trên đất, thân tâm cực kỳ đau khổ, nhẫn đến mạng sống gần dứt. Bấy giờ, những thân ác hạnh, khẩu ác hạnh, ý ác hạnh của người đó treo ngược từ trên cao, như lúc xế chiều, mặt trời lặn xuống núi cao, dốc ngược trên mặt đất; cũng vậy, những thân ác hạnh, khẩu ác hạnh, ý ác hạnh của người ấy bây giờ đang treo ngược từ trên cao. Người kia tự nghĩ: “Đó là những thân ác hạnh, khẩu ác hạnh, ý ác hạnh của ta đang treo ngược từ trên cao. Ta xưa kia làm ác nhiều, không tạo phước; nếu có nơi nào cho những người làm ác, hung bạo, làm việc phi lý, không làm lành, không tạo phước, không làm nơi quy mạng, nương tựa cho sự sợ hãi thì ta đến chỗ ác đó.” Rồi do đó mà sanh hối hận, và do hối hận mà chết không nhẹ nhàng, mạng chung chẳng an lành. Đây là điều sầu khổ thứ ba mà thân tâm của người ngu si lãnh thọ ngay trong đời hiện tại.

Lại nữa, người ngu si kia hành thân hành ác hạnh, khẩu, ý hành ác hạnh; và sau khi thân hành ác hạnh, khẩu, ý hành ác hạnh, do nhân duyên đó, thân hoại mạng chung chắc đến đường ác, sanh vào địa ngục. Đã sanh vào đó, người ấy lãnh thọ khổ báo, hoàn toàn không khả ái, không khả lạc, không khả ý, không khả niệm. Nếu nói rằng cái gì hoàn toàn không khả ái, không khả lạc, không khả ý, không khả niệm thì cái đó là địa ngục. Vì sao? Vì trong địa ngục kia hoàn toàn không khả ái, không khả lạc, không khả ý, không khả niệm vậy. 

Bấy giờ, có một vị Tỳ-kheo từ chỗ ngồi đứng dậy, trịch vai áo bên phải, chắp tay hướng về Phật mà bạch rằng:

- Bạch Thế Tôn, sự khổ trong địa ngục như thế nào?

Thế Tôn đáp:

- Này Tỳ-kheo, địa ngục không thể nói hết được, nghĩa là nói về sự khổ trong địa ngục. Này Tỳ-kheo, vì địa ngục chỉ có sự khổ mà thôi.

Tỳ-kheo lại hỏi:

Đức Thế Tôn có thể dùng ví dụ để làm rõ nghĩa ấy chăng?

Đức Thế Tôn đáp:

- Cũng có thể dùng ví dụ để làm rõ nghĩa ấy. Này Tỳ-kheo, ví như người của nhà vua bắt kẻ giặc đem về chỗ Vua Sát-lợi Đảnh Sanh tâu rằng: 

“Tâu Thiên vương, kẻ giặc này có tội, xin Thiên vương trị nó.”

Vua Sát-lợi Đảnh Sanh bảo:

“Các ông đem đi trị tội người này, buổi sáng dùng một trăm cây giáo nhọn mà đâm.”

Người của vua lãnh lệnh bèn đem đi trị, buổi sáng dùng một trăm cây giáo nhọn mà đâm. Nhưng người kia vẫn còn sống. Vua Sát-lợi Đảnh Sanh hỏi: “Người kia thế nào?” Người của vua đáp:

“Tâu Thiên vương, người kia còn sống.” Vua Sát-lợi Đảnh Sanh lại bảo:

“Buổi trưa các ông cũng dùng một trăm cây giáo nhọn mà đâm.”

Người của vua thừa lệnh, giữa trưa dùng một trăm cây giáo nhọn mà đâm. Người kia vẫn còn sống. Vua Sát-lợi Đảnh Sanh lại hỏi: “Người kia thế nào?” Người của vua đáp:

“Tâu Thiên vương, người kia còn sống.” Vua Sát-lợi Đảnh Sanh lại bảo:

“Buổi chiều các ông cũng hãy dùng một trăm cây giáo nhọn mà đâm.”

Người của vua thừa lệnh, buổi chiều lại dùng một trăm cây giáo nhọn mà đâm. Người kia vẫn còn sống, nhưng thân thể người đó bị đâm thủng, rách nát hoàn toàn, không còn một chỗ nguyên vẹn dù nhỏ như lỗ đồng tiền. Vua Sát-lợi Đảnh Sanh lại hỏi: “Người kia thế nào?” Người của vua đáp:

“Tâu Thiên vương, người kia vẫn còn sống, nhưng thân thể người đó bị đâm thủng, rách nát hoàn toàn, không còn một chỗ nguyên vẹn dù nhỏ như lỗ đồng tiền.”

Này Tỳ-kheo, ý thầy nghĩ sao? Nếu người kia một ngày bị ba trăm mũi giáo nhọn đâm; người kia nhân đó, thân tâm có chịu sự ưu não, sầu khổ cực kỳ không?

Tỳ-kheo ấy đáp:

- Bạch Thế Tôn, bị một mũi giáo nhọn đâm còn chịu khổ lớn, huống nữa một ngày chịu ba trăm mũi giáo nhọn đâm; thân tâm người kia há không chịu sự sầu khổ, ưu não rất lớn?

Bấy giờ, Thế Tôn tay cầm viên đá nhỏ như hạt đậu hỏi Tỳ-kheo ấy:

- Thầy thấy tay Ta cầm viên đá nhỏ như hạt đậu chăng?

Tỳ-kheo đáp:

- Bạch Thế Tôn, con có thấy.

Thế Tôn lại hỏi: 

- Này Tỳ-kheo, ý thầy nghĩ sao? Viên đá Ta cầm nhỏ bằng hạt đậu này đem so sánh với Tuyết Sơn vương, cái nào lớn hơn?

Tỳ-kheo đáp:

- Bạch Thế Tôn, viên đá cầm trong tay nhỏ bằng hạt đậu đem so sánh với Tuyết Sơn vương thì nhỏ thua gấp trăm lần, gấp ngàn lần, gấp trăm ngàn vạn lần, trọn chẳng sánh kịp, không thể toán, không thể tính, không thể ví dụ, không thể so sánh được. Chỉ nói là Tuyết Sơn vương rất lớn, cực lớn.

Thế Tôn bảo:

- Này Tỳ-kheo, nếu viên đá Ta cầm trong tay nhỏ bằng hạt đậu đem so sánh với Tuyết Sơn vương thì nhỏ thua gấp trăm lần, gấp ngàn lần, gấp trăm ngàn vạn lần, trọn không thể sánh kịp, không thể toán, không thể tính, không thể ví dụ, không thể so sánh được, chỉ nói là núi Tuyết Sơn vương rất lớn, cực lớn. Cũng vậy, này Tỳ-kheo, nếu người này một ngày bị ba trăm mũi giáo nhọn đâm; do nhân duyên đó, thân tâm người ấy chịu ưu não sầu khổ rất lớn. Dù vậy, nếu đem so sánh với sự khổ ở trong địa ngục thì thua gấp trăm lần, gấp ngàn lần, gấp trăm ngàn vạn lần, trọn không thể sánh kịp, không thể toán, không thể tính, không thể ví dụ, không thể so sánh được, chỉ nói là trong địa ngục cực kỳ khổ sở mà thôi.

- Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, rồi lấy cọc sắt đốt cháy đỏ rực, cưỡng ép ngồi lên, lấy kềm sắt kẹp mở miệng tội nhân, rồi lấy hòn sắt cháy hừng hực bỏ vào miệng kẻ tội nhân làm cháy môi, cháy lưỡi, cháy răng, cháy cổ, cháy tim, cháy bao tử, rồi chảy xuống dưới thân mà ra ngoài. Như vậy, tội nhân bị khảo trị thống khổ bức ngặt, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ chấm dứt. Như vậy gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, cầm búa sắt đốt cháy đỏ rực mà róc thân thể. Chỗ để hình phạt tội nhân hoặc xây tám góc, hoặc xây sáu góc, hoặc xây vuông vức, hoặc làm hình tròn, hoặc cao, hoặc thấp, hoặc tốt, hoặc xấu. Như vậy, tội nhân bị khảo tra thống khổ bức ngặt, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ chấm dứt. Như vậy gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, tay cầm búa sắt nung đỏ rực mà róc thân thể. Chỗ để hình phạt tội nhân hoặc xây tám góc, sáu góc, hoặc vuông vức, hoặc hình tròn, hoặc cao, hoặc thấp, hoặc tốt, hoặc xấu. Như vậy, tội nhân bị khảo trị thống khổ bức ngặt, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như vậy gọi là khổ địa ngục. lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như vậy gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, rồi lấy cọc sắt đốt cháy đỏ rực, cưỡng ép ngồi lên, lấy kềm sắt kẹp mở miệng tội nhân, rồi lấy nước đồng sôi rót vào miệng tội nhân làm cháy môi, cháy lưỡi, cháy răng, cháy cổ, cháy tim, cháy bao tử, rồi chảy xuống dưới thân mà ra ngoài. Như vậy, tội nhân bị khảo trị thống khổ bức ngặt, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như vậy gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, rồi với đất bằng sắt đốt cháy đỏ rực, bắt nằm ngửa lên, trói thân thể lại, lấy đinh sắt đóng xuống hai tay và hai chân, dùng một cái đinh riêng đóng ở bụng tội nhân. Như vậy, tội nhân bị khảo trị đau đớn đến cùng cực, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm như vậy, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như vậy gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, với mặt đất bằng sắt đốt cháy đỏ rực, bắt tội nhân nằm xuống đất, từ miệng kéo lưỡi ra, dùng trăm đinh căng thẳng, không nhăn, không dùn. Giống như da trâu dùng trăm đinh căng thẳng, không nhăn, không dùn. Cũng như vậy, chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, với mặt đất bằng sắt đốt cháy đỏ rực, bắt tội nhân nằm xuống đất, từ miệng kéo lưỡi ra, dùng trăm đinh căng thẳng không nhăn, không dùn. Như vậy, kẻ kia bị khảo trị đau đớn đến cùng cực, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như thế gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy đầu, lột da từ đầu đến chân, rồi lột ngược từ chân lên đầu, bèn dùng xe sắt đốt cháy đỏ rực buộc tội nhân vào; ở trên mặt đất bằng sắt, châm lửa cháy khắp rồi bắt tội nhân kéo qua kéo lại trên đó. Như vậy, kẻ kia bị khảo trị đau đớn đến cùng cực, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như thế gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt lấy lửa đốt cháy đỏ rực rải khắp trên đất, lại bảo tội nhân lấy tay bốc lửa rải lên thân mình. Như vậy, kẻ kia bị khảo trị đau đớn đến cùng cực, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như thế gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt lấy núi lửa đốt cháy đỏ rực, bắt tội nhân leo lên leo xuống trên núi đó. Khi tội nhân giẫm chân xuống thì da, thịt, máu của thân đều bị cháy sạch; nếu cất chân lên thì da, thịt, máu của người đó hoàn lại như cũ. Như vậy, kẻ kia bị khảo trị đau đớn đến cùng cực, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như thế gọi là khổ địa ngục.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, dùng cái chảo sắt lớn đốt cháy đỏ rực, xách ngược thân tội nhân, chân quay lên trời, đầu quay xuống đất, rồi quăng vào trong chảo. Tội nhân trong chảo sôi sùng sục, thân nổi lên chìm xuống, hoặc trôi dạt bốn bên, tự thân chảy ra bọt, trở lại nấu lấy thân. Cũng như các thứ đậu lớn, đậu nhỏ, đậu uẩn, đậu đắng, hạt cải, bỏ chung trong chảo có đổ đầy nước, đốt lửa cháy dữ, các hạt đậu trong chảo hoặc nổi lên chìm xuống, hoặc trôi dạt bốn bên, đậu tự ra bọt rồi lại nấu lấy. Cũng vậy, chúng sanh sanh vào địa ngục; khi đã sanh vào đó rồi, ngục tốt nắm lấy, dùng cái chảo sắt lớn đốt cháy đỏ rực, xách ngược thân tội nhân, chân quay lên trời, đầu quay xuống đất, rồi ném vào trong chảo. Tội nhân trong chảo sôi sùng sục, thân nổi lên chìm xuống, hoặc trôi dạt bốn bên, tự thân chảy ra bọt, trở lại nấu lấy thân. Như vậy, kẻ kia bị khảo trị đau đớn đến cùng cực, trải qua nhiều năm cho đến trăm ngàn năm, cảm thọ vô lượng khổ, cực kỳ thống khổ, nhưng họ không thể chết được, trừ phi tội ác, bất thiện của họ đã chấm dứt. Như thế gọi là khổ địa ngục.

Này các Tỳ-kheo, thế nào là khổ địa ngục? Trong địa ngục kia có ngục tên là Lục Xúc. Nếu chúng sanh sanh vào trong đó; khi đã sanh vào, hoặc sắc được thấy bởi mắt không khả hỷ, không khả ý, không phải khả hỷ, khả ý, không nhuần ái, không phải nhuần ái, ý không thiện lạc, không phải thiện lạc; hoặc tiếng được nghe bởi tai; hương được ngửi bởi mũi; vị được nếm bởi lưỡi; xúc chạm nơi thân và pháp được biết bởi ý không khả hỷ, không khả ý, không phải khả hỷ, khả ý, không nhuần ái, không phải nhuần ái, ý không thiện lạc, không phải thiện lạc. Như vậy gọi là khổ địa ngục.

Này các Tỳ-kheo, Ta đã dùng vô lượng phương tiện nói cho các thầy về địa ngục, về sự việc ở địa ngục, nhưng sự khổ ở địa ngục không thể nói hết được, chỉ có thể nói là địa ngục duy chỉ có khổ mà thôi. 

Này Tỳ-kheo, có lúc người ngu si kia ra khỏi địa ngục, sanh làm súc sanh thì súc sanh đó cũng rất khổ.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ súc sanh? Nếu chúng sanh sanh vào loài súc sanh, tức loài sống trong tăm tối, lớn lên trong tăm tối và chết đi trong tăm tối. Nó là loài gì? Là loài trùng sống trong đất. Người ngu si ấy vì lúc xưa tham đắm thực vị, người đó hành động với thân ác hạnh, hành động với khẩu, ý ác hạnh.

Sau khi hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, người đó sanh trong loài súc sanh, tức là loài sống trong tối tăm, lớn lên trong tối tăm và chết đi trong tối tăm. Như vậy gọi là khổ súc sanh.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ súc sanh? Nếu chúng sanh sanh trong loài súc sanh, tức loài sống trong thân, lớn lên trong thân và chết đi trong thân. Nó là loài gì? Là loài vi trùng ghẻ chóc. Người ngu si ấy vì lúc xưa tham đắm thực vị, người đó hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh. Sau khi hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, người đó sanh vào loài súc sanh, tức là loài sống trong thân, lớn lên trong thân và chết đi trong thân. Như vậy gọi là khổ súc sanh.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ súc sanh? Nếu chúng sanh sanh trong loài súc sanh, tức loài sống trong nước, lớn lên trong nước và chết đi trong nước. Nó là loài gì? Là loài cá kình, rùa, cá sấu, bà-lưu-ni đẻ trứng, già-la. Người ngu si ấy vì lúc xưa tham đắm thực vị, người đó hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh. Sau khi hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, người đó sanh vào loài súc sanh, tức là loài sống trong nước, lớn lên trong nước và chết đi trong nước. Như vậy gọi là khổ súc sanh.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ súc sanh? Nếu chúng sanh sanh trong loài súc sanh, tức loài có răng để cắn, sống ăn cỏ, cây, lá. Chúng là loài gì? Là voi, ngựa, lạc đà, bò, lừa, nai, trâu và chó. Người ngu si ấy vì lúc xưa tham đắm thực vị, người đó hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh. Sau khi hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, người đó sanh vào loài súc sanh, tức là loài có răng để cắn, sống ăn cỏ, cây, lá. Như vậy gọi là khổ súc sanh.

Này Tỳ-kheo, thế nào là khổ súc sanh? Nếu chúng sanh sanh trong loài súc sanh, tức là loài súc sanh khi nghe mùi đại tiểu tiện của người ta, liền chạy đến chỗ đó, ăn loại đồ ăn đó. Cũng như trai, gái nghe được mùi ẩm thực liền chạy đến nơi và nói rằng: “Đây là đồ ăn, đây là đồ ăn.” Cũng vậy, này các Tỳ-kheo, nếu chúng sanh sanh trong loài súc sanh, tức là loài súc sanh khi nghe mùi đại tiểu tiện của người ta, liền chạy đến chỗ đó, ăn loại đồ ăn đó. Chúng là loài gì? Là gà, heo, chó, chó sói, quạ, câu-lâu-la, câu-lăng-già. Người ngu si ấy vì lúc xưa tham đắm thực vị, người đó hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh. Sau khi hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, người đó sanh vào loài súc sanh, tức là loài ăn phân ô uế. Như vậy gọi là khổ súc sanh.

Này các Tỳ-kheo, Ta đã dùng vô lượng phương tiện để nói cho các thầy về súc sanh, nói về sự việc của súc sanh, nhưng nỗi khổ của súc sanh không làm sao nói hết được, chỉ có thể nói là súc sanh duy chỉ có khổ mà thôi.

Này Tỳ-kheo, nếu như người ngu si kia ra khỏi đường súc sanh, trở lại sanh lên làm người là việc cực kỳ khó khăn. Vì sao? Vì kẻ kia trong loài súc sanh không làm nhân nghĩa, không theo phép tắc lễ nghi, không làm việc lành; loài súc sanh lại ăn nuốt lẫn nhau, con mạnh ăn con yếu, con lớn ăn con nhỏ. Này Tỳ-kheo, như đất này tràn đầy những nước, có một con rùa đui sống lâu vô lượng trăm ngàn năm. Trên mặt nước kia có miếng ván nhỏ nhẹ, chỉ có một lỗ duy nhất, bị gió thổi trôi. Này Tỳ-kheo, ý thầy nghĩ sao? Con rùa đui kia, đầu nó có thể chui vào cái lỗ duy nhất của miếng gỗ nhỏ nhẹ kia chăng?

Tỳ-kheo ấy đáp:

- Bạch Thế Tôn, có thể chui được, nhưng thật lâu, thật lâu và rất khó.

Thế Tôn bảo:

- Này Tỳ-kheo, hoặc con rùa đui kia trải qua một trăm năm, rồi nó từ phía Đông đến, ngóc đầu lên một lần thì miếng ván nhỏ chỉ có một lỗ kia lại bị gió thổi từ phương Đông dời qua phương Nam; hoặc lúc con rùa đui qua một trăm năm, từ phương Nam đến, ngóc đầu lên một lần thì miếng ván có một lỗ kia lại bị gió thổi từ phương Nam dời đến phương Tây; hoặc lúc con rùa đui qua một trăm năm, từ phương Tây đến, ngóc đầu lên một lần thì miếng ván có một lỗ kia lại bị gió thổi từ phương Tây dời đến phương Bắc; hoặc lúc con rùa đui từ phương Bắc đến, ngóc đầu lên một lần thì miếng ván có một lỗ kia lại bị gió thổi từ phương Bắc dời tới các phương khác. Này Tỳ-kheo, ý thầy nghĩ sao? Con rùa đui kia có chui vào được lỗ ván ấy chăng?

Tỳ-kheo ấy đáp:

- Bạch Thế Tôn, con rùa cũng có thể chui vào được lỗ ván ấy, nhưng thật lâu, thật lâu và rất khó.

- Này Tỳ-kheo, cũng vậy, người ngu si kia từ súc sanh ra mà trở lại làm người thì cũng rất khó. Vì sao? Kẻ kia ở trong súc sanh không làm việc nhân nghĩa, không theo phép tắc lễ nghi, không làm việc lành; loài súc sanh lại ăn nuốt lẫn nhau, con mạnh ăn con yếu, con lớn ăn con nhỏ.

Này Tỳ-kheo, nếu người ngu si kia có khi ra khỏi súc sanh, sanh lên làm người, hoặc sanh nhằm nhà thuộc giai cấp hạ tiện, xấu xí, bần cùng, ăn uống thiếu thốn, kiếm thức ăn rất khó. Họ là hạng người nào? Là ngục tốt, là thợ, nhà thủ công, nhà làm đồ gốm và các người hạ tiện khác, đại loại như vậy, xấu xí, bần cùng, ăn uống thiếu thốn, kiếm ăn rất khó. Họ sanh nhằm những nhà như vậy; khi sanh vào đó rồi, hoặc đui, hoặc què, hoặc khuỷu tay ngắn, hoặc gù, hoặc chỉ dùng tay trái, da xấu, mặt dê, xấu xí, đoản mạng, bị người khác sai sử. Người đó hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh. Sau khi hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, người đó trở lại chỗ ác, sanh vào địa ngục. Cũng như hai người cùng đánh bạc; một trong hai người đó, canh bạc đầu mất tôi tớ và mất cả vợ con, sau đó lại đến thân mình bị treo ngược trong nhà khói. Người đó tự nghĩ: “Ta không ăn không uống, song canh bạc đầu ta mất tôi tớ và mất cả vợ con, sau đó lại đến thân ta bị treo ngược trong nhà khói.” Này Tỳ-kheo, canh bạc ấy thua rất ít, chỉ mất tôi tớ, mất vợ con và sau đó thân bị treo ngược trong nhà khói. Này Tỳ-kheo, canh bạc này mới đáng kể, đó là hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh; sau khi hành động với thân ác hạnh, khẩu ác hạnh và ý ác hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, người đó trở lại chỗ ác, sanh trong địa ngục.

Này Tỳ-kheo, đối với các việc làm này, thật không thể vui, thật không thể thích, chẳng phải chỗ nghĩ đến.

Này Tỳ-kheo, được nói như vậy há không đầy đủ về pháp ngu si chăng?

Tỳ-kheo ấy đáp:

- Bạch Thế Tôn, thật sự như vậy, đã nói hết các pháp ngu si kia.

Đức Thế Tôn bảo:

- Thế nào là pháp trí tuệ? Người trí tuệ có ba sự tướng, tiêu thức trí tuệ và ấn tượng trí tuệ; tức là người đã thành tựu trí tuệ nên được gọi là trí tuệ.

Những gì là ba? Người trí suy nghĩ ý nghĩ thiện, nói lời nói thiện và làm việc thiện. Vì là người trí tuệ nên được gọi là trí tuệ vậy. Nếu người trí tuệ không nghĩ ý nghĩ thiện, không nói lời thiện và không làm việc thiện thì người trí làm sao biết được họ là kẻ trí? Và người có trí tuệ, nghĩ thì nghĩ thiện, nói thì nói thiện và làm thì làm thiện nên người có trí nói là kẻ trí.

Người trí tuệ ngay trong đời hiện tại, thân tâm cảm thọ được ba điều hỷ lạc. Thế nào là người trí tuệ ngay trong đời hiện tại, thân tâm cảm thọ được ba điều hỷ lạc? Người trí tuệ có những hành vi nào, hoặc ngồi nơi tụ hội, hoặc tại đường cái, đường hẻm, hoặc tại chợ quán, hoặc đầu ngã tư đường, nói những việc thích hợp với người trí. Người trí tuệ thì từ bỏ sát sanh, từ bỏ việc lấy của không cho, từ bỏ tà dâm, từ bỏ nói dối, cho đến từ bỏ tà kiến mà được chánh kiến,

Những gì là ba? Người trí suy nghĩ ý nghĩ thiện, nói lời nói thiện và làm việc thiện. Vì là người trí tuệ nên được gọi là trí tuệ vậy. Nếu người trí tuệ không nghĩ ý nghĩ thiện, không nói lời thiện và không làm việc thiện thì người trí làm sao biết được họ là kẻ trí? Và người có trí tuệ, nghĩ thì nghĩ thiện, nói thì nói thiện và làm thì làm thiện nên người có trí nói là kẻ trí.thành tựu vô lượng pháp thiện. Nếu đã thành tựu vô lượng pháp thiện, khi người khác thấy được, bèn khen ngợi; người trí tuệ kia nghe được thì tự nghĩ: “Nếu ai thành tựu vô lượng pháp thiện, khi người khác thấy bèn khen ngợi; ta đây cũng có vô lượng pháp thiện, nếu có người trí nào thấy tất sẽ khen ngợi ta.” Đây là điều hỷ lạc thứ nhất mà người trí tuệ ngay trong đời hiện tại thân tâm cảm thọ được.

Lại nữa, người trí tuệ kia thấy người của vua dùng các thứ hình phạt để trị giặc cướp như: Chặt tay, chặt chân, chặt cả tay lẫn chân, xẻo tai, xẻo mũi, xẻo cả tai lẫn mũi, hoặc cắt từng miếng thịt, hoặc nhổ râu, bứt tóc, hoặc nhổ cả râu tóc, hoặc bỏ vào củi, trùm trong áo rồi đốt cháy, hoặc lấy cát lấp, quấn cỏ rồi châm lửa, hoặc bỏ vào trong bụng lừa sắt, hoặc bỏ vào trong miệng heo sắt, hoặc bỏ vào miệng cọp sắt rồi đốt, hoặc bỏ vào chảo đồng, hoặc đặt vào chảo sắt rồi nấu, hoặc chặt ra từng khúc, hoặc dùng giáo nhọn đâm, hoặc lấy móc câu móc, hoặc đặt nằm trên giường sắt rồi lấy dầu sôi nhễu, hoặc đặt ngồi trên cối sắt rồi dùng chày sắt giã, hoặc cho độc long mổ, hoặc dùng roi quất, hoặc dùng gậy đánh, hoặc lấy hèo đập, hoặc xỏ lưỡi bêu đầu, hoặc đem chém bêu đầu. Người trí tuệ kia thấy rồi bèn nghĩ: “Nếu ai thành tựu vô lượng pháp ác, bất thiện, vua biết được, bắt và khảo trị như vậy. Ta không làm vô lượng pháp ác, bất thiện, nếu vua biết ta thì ta hoàn toàn chẳng bị các loại khổ trị như vậy.” Đây là điều hỷ lạc thứ hai mà người trí tuệ ngay trong đời hiện tại thân tâm cảm thọ được.

Lại nữa, người trí tuệ kia hành động với thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh. Người đó gặp lúc bệnh khổ, hoặc nằm ngồi trên giường, hoặc nằm ngồi trên ván, hoặc nằm ngồi dưới đất, hoặc thân đau nhức rất khổ sở cho đến khi mạng sống gần dứt; những hành động với thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh của người kia, bấy giờ nơi họ, các việc làm ấy treo ngược từ trên cao. Ví như lúc xế chiều, mặt trời lặng xuống, bóng núi cao đổ ngược trên mặt đất. Cũng vậy, hành động với thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh của người kia, bấy giờ nơi họ, các việc làm ấy treo ngược từ trên cao. Người ấy tự nghĩ: “Đây là những hành động với thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh treo ngược từ trên cao. Vì ta làm phước nhiều, không làm ác; nếu có nơi nào cho những người không làm ác, không hung bạo, không làm điều phi lý, chỉ làm phước, chỉ làm thiện, tạo nơi quy mạng, nương tựa cho sự sợ hãi thì ta đến chỗ lành đó.” Do vậy, không sanh tâm hối hận, do không hối hận nên chết nhẹ nhàng, mạng chung an lành.” Đây là điều hỷ lạc thứ ba mà người trí tuệ ngay trong đời hiện tại thân tâm cảm thọ được.

Lại nữa, người trí tuệ kia hành động với thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh. Người ấy sau khi hành động với thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, tất đến thiện xứ, sanh lên cõi trời. Kẻ kia đã sanh lên đó rồi, cảm thọ quả báo lành, hoàn toàn khả ái, hoàn toàn khả lạc, khả ý, khả niệm. Nếu ai nghĩ rằng có nơi nào hoàn toàn khả ái, hoàn toàn khả lạc, khả ý, khả niệm thì nơi đó được gọi là thiện xứ. Vì sao? Vì chốn lành kia hoàn toàn khả ái, hoàn toàn khả lạc, khả ý, khả niệm.

Bấy giờ, có một vị Tỳ-kheo từ chỗ ngồi đứng dậy, trịch vai áo bên phải, chắp tay hướng về Phật mà bạch rằng:

- Bạch Thế Tôn, thiện xứ là thế nào?

Thế Tôn đáp:

- Này Tỳ-kheo, thiện xứ không thể nói hết được, nghĩa là nói về sự hoan lạc nơi thiện xứ; chỉ có thể nói rằng thiện xứ chỉ thuần hoan lạc.

Tỳ-kheo ấy lại hỏi:

- Bạch Thế Tôn, xin Ngài có thể dùng ví dụ để dễ hiểu nghĩa ấy chăng?

Thế Tôn đáp:

- Cũng có thể dùng ví dụ để làm rõ nghĩa ấy. Ví như Chuyển Luân Vương thành tựu đầy đủ bảy báu và bốn như ý túc của loài người. Này Tỳ-kheo, ý thầy nghĩ sao? Chuyển Luân Vương kia thành tựu đầy đủ bảy báu và bốn như ý túc của loài người thì nơi vua kia, nhân đó thân tâm có lãnh thọ hỷ lạc cùng cực chăng?

Tỳ-kheo đáp:

- Bạch Thế Tôn, thành tựu được một báu và một như ý túc của loài người còn lãnh thọ được hỷ lạc cùng cực, huống nữa là Chuyển Luân Vương thành tựu hết bảy báu và bốn như ý túc của loài người, há chẳng phải là lãnh thọ hỷ lạc cùng cực đó sao?

Bấy giờ, Thế Tôn tay cầm viên đá nhỏ bằng hạt đậu hỏi Tỳ-kheo ấy:

- Thầy có thấy viên đá nhỏ bằng hạt đậu mà Ta cầm trong tay chăng?

Tỳ-kheo ấy đáp:

- Bạch Thế Tôn, có thấy!

Thế Tôn lại hỏi:

- Này Tỳ-kheo, ý thầy nghĩ sao? Viên đá nhỏ như hạt đậu mà Ta cầm đây đem so với Tuyết Sơn vương, cái nào lớn hơn?

Tỳ-kheo ấy đáp:

- Bạch Thế Tôn, viên đá nhỏ như hạt đậu mà Thế Tôn cầm đem so với Tuyết Sơn vương thật quá nhỏ, nhỏ gấp trăm, gấp ngàn, gấp vạn lần, trọn không thể so sánh kịp, không thể tính toán, không thể ví dụ, không thể so sánh được, chỉ nói là Tuyết Sơn vương rất lớn, quá lớn mà thôi.

Thế Tôn lại bảo:

- Này Tỳ-kheo, nếu viên đá nhỏ như hạt đậu mà Ta cầm đây đem so với Tuyết Sơn vương, nó thật quá nhỏ, nhỏ gấp trăm, gấp ngàn, gấp vạn lần, trọn không thể so sánh kịp, không thể tính toán, không thể ví dụ, không thể so sánh được, chỉ nói là Tuyết Sơn vương rất lớn, quá lớn mà thôi. Cũng vậy, này Tỳkheo, nếu Chuyển Luân Vương đã thành tựu đầy đủ bảy báu và bốn như ý túc của loài người thì vị vua kia thân tâm lãnh thọ hỷ lạc cùng cực; nếu đem so sánh với hỷ lạc ở cõi trời thì thật quá nhỏ, nhỏ gấp trăm, gấp ngàn, gấp vạn lần, trọn không thể so sánh kịp, không thể tính toán, không thể ví dụ, không thể so sánh được, nghĩa là hoan lạc nơi thiện xứ; chỉ nói thiện xứ là hoàn toàn hoan lạc mà thôi.

Này Tỳ-kheo, thế nào là sự hoan lạc nơi thiện xứ? Có thiện xứ gọi là Lục Xúc. Nếu chúng sanh sanh vào trong đó; khi đã sanh đến đó rồi, hoặc sắc được thấy bởi mắt, khả hỷ, khả ý, khả niệm, ý nhuần ái thì đó là nhuần ái, ý thiện lạc thì đó là thiện lạc; thanh được nghe bởi tai; lưỡi được ngửi bởi mũi; vị được nếm bởi lưỡi; sự xúc chạm nơi thân; pháp được biết bởi ý, khả hỷ, khả ý, khả niệm, ý nhuần ái thì đó là nhuần ái, ý thiện lạc thì đó là thiện lạc. Như vậy gọi là sự hoan lạc ở thiện xứ.

Này Tỳ-kheo, Ta đã dùng vô số phương tiện để nói về thiện xứ, nói sự việc ở nơi thiện xứ cho các thầy nghe; song sự hoan lạc nơi thiện xứ kia không thể nào nói hết được, chỉ nói là nơi thiện xứ hoàn toàn chỉ có hoan lạc mà thôi.

Này Tỳ-kheo, nếu người trí tuệ kia có khi từ thiện xứ sanh xuống thì hoặc sanh nhằm nhà rất giàu sang, tiền tài vô số, nuôi nhiều tôi tớ và súc mục, phong hộ thực ấp, thóc lúa đầy dẫy và biết bao các thứ nhu dụng sinh tồn khác. Họ là hạng người nào? Là nhà đại trưởng giả dòng Sát-lợi, nhà đại trưởng giả dòng Phạm chí, nhà đại trưởng giả cư sĩ và các nhà đại phú gia khác, tiền của vô số, nuôi nhiều tôi tớ và súc mục, phong hộ thực ấp, thóc lúa đầy dẫy và biết bao các thứ nhu dụng sinh tồn khác. Sanh nhằm nhà như vậy, đoan chánh, khả ái, nhiều người kính thuận, danh vang cùng khắp, có oai đức lớn, nhiều người kính mến, nhiều người nhắc đến. Rồi người ấy lại hành thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh. Sau khi hành thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, trở lại thiện xứ, sanh lên cõi trời. Ví như hai người đánh bạc; trong đó, một người ăn và tiếp tục đánh, ăn được nhiều tiền tài. Người đó nghĩ rằng: “Ta chẳng làm ruộng, nhưng ván đầu ta ăn và tiếp tục canh bạc như vậy, ta lấy được nhiều tiền của.” Này Tỳ-kheo, canh bạc đó quá nhỏ mà người ấy bắt được nhiều tiền của. Này Tỳ- kheo, canh bạc này mới đáng kể, đó là hành thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh. Sau khi hành thân diệu hạnh, khẩu diệu hạnh và ý diệu hạnh rồi, do nhân duyên đó, khi thân hoại mạng chung, trở lại thiện xứ, sanh lên cõi trời. Này Tỳ-kheo, các việc thiện này là sự việc rất đáng vui, rất đáng thích, rất đáng được thích ý.

Này Tỳ-kheo, các pháp của người trí tuệ được nói như vậy há không đầy đủ chăng?

Tỳ-kheo ấy đáp:

- Bạch Thế Tôn, thật sự các pháp của người trí tuệ kia được nói như vậy là đầy đủ.

Thế Tôn bảo:

- Đó là pháp của người ngu si và pháp của người trí tuệ. Các thầy phải biết pháp của người ngu si và pháp của người trí tuệ. Đã biết pháp của người ngu si và pháp của người trí tuệ rồi thì phải xả bỏ pháp của người ngu si và chọn lấy pháp của người trí tuệ. Các thầy phải học như vậy!

Đức Phật thuyết như vậy, các Tỳ-kheo sau khi nghe Phật dạy xong, hoan hỷ phụng hành.