23. KINH TRÍ

Tôi nghe như vầy:

Một thời, Phật du hóa tại nước Xá-vệ, trong rừng Thắng Lâm, vườn Cấp Cô Độc.

Bấy giờ, Tỳ-kheo Mâu-lợi-phá-quần-nậu xả giới, bỏ đạo. Tỳ-kheo Hắc Xỉ nghe Tỳ-kheo Mâu-lợi-phá-quần-nậu xả giới, bỏ đạo, liền đến chỗ Tôn giả Xálợi-phất, cúi đầu lạy dưới chân rồi ngồi xuống một bên, ngồi xong thưa rằng:

- Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, Ngài nên biết, Tỳ-kheo Mâu-lợi-phá-quần-nậu đã xả giới, bỏ đạo.

Tôn giả Xá-lợi-phất nói:

- Tỳ-kheo Mâu-lợi-phá-quần-nậu đối với giáo pháp này có sự ái lạc chăng?

Tỳ-kheo Hắc Xỉ hỏi lại:

- Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, Ngài đối với giáo pháp này có sự ái lạc chăng?

Tôn giả Xá-lợi-phất trả lời:

- Này Hắc Xỉ, trong giáo pháp này ta không hề có sự nghi hoặc.

Tỳ-kheo Hắc Xỉ lại hỏi:

- Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, Ngài đối với những việc trong tương lai như thế nào?

Tôn giả Xá-lợi-phất trả lời:

- Ta đối với việc trong tương lai cũng không có gì do dự.

Tỳ-kheo Hắc Xỉ nghe như vậy rồi, liền từ chỗ ngồi đứng dậy, đi đến chỗ Phật, cúi đầu lễ dưới chân Phật rồi ngồi xuống một bên, thưa rằng:

- Bạch Thế Tôn, Tôn giả Xá-lợi-phất vừa rồi tự cho rằng mình có trí tuệ, sự sanh đã dứt, Phạm hạnh đã vững, việc cần làm đã làm xong, không còn tái sanh nữa, biết đúng như thật.

Đức Thế Tôn nghe xong, bảo một vị Tỳ-kheo:

- Ông đến chỗ Xá-lợi-phất nói với Xá-lợi-phất rằng: “Đức Thế Tôn gọi Tôn giả.”

Vị Tỳ-kheo ấy nghe Phật dạy rồi, liền từ chỗ ngồi đứng dậy, lạy Phật rồi đi, qua đến chỗ Tôn giả Xá-lợi-phất thưa rằng: “Đức Thế Tôn gọi Tôn giả Xá-lợiphất.” Tôn giả Xá-lợi-phất nghe rồi liền đi đến trước Phật, cúi đầu lễ rồi ngồi xuống một bên. Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, có thật vừa rồi thầy tự cho rằng mình có trí tuệ, biết đúng như thật, sự sanh đã dứt, Phạm hạnh đã vững, việc cần làm đã làm xong, không còn tái sanh nữa chăng?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, không phải với lời ấy, không phải với câu ấy mà con chỉ nói về nghĩa ấy.

Đức Thế Tôn bảo:

- Này Xá-lợi-phất, một thiện nam tử hãy tùy phương tiện mà nói, hễ có trí tức nói có trí.

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, con vừa nói, không phải với lời ấy, không phải với câu ấy, mà con chỉ nói về nghĩa ấy.

Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi thầy rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, biết thế nào, thấy thế nào để có thể tự cho rằng mình có trí tuệ, biết đúng như thật, sự sanh đã dứt, Phạm hạnh đã vững, việc cần làm đã làm xong, không còn tái sanh nữa?” Này Xá-lợi-phất, nghe như vậy rồi thầy sẽ trả lời sao?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi con rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, biết thế nào, thấy thế nào để có thể tự cho rằng mình có trí tuệ, biết đúng như thật, sự sanh đã dứt, Phạm hạnh đã vững, việc cần làm đã làm xong, không còn tái sanh nữa?” Bạch Thế Tôn, nếu có vị Phạm hạnh đến hỏi con như vậy thì con sẽ trả lời như thế này: “Này chư Hiền, sự sanh có nguyên nhân, nguyên nhân của sự sanh này dứt hết và biết rõ nguyên nhân của sự sanh đã dứt hết nên tôi tự xưng rằng được trí tuệ, biết đúng như thật, sự sanh đã hết, Phạm hạnh đã vững, việc cần làm đã làm xong, không còn tái sanh nữa.” Đức Thế Tôn khen:

- Hay thay, hay thay, Xá-lợi-phất! Nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế, thầy nên trả lời như vậy. Vì sao thế? Vì nói như thế, nên biết, đó là nói nghĩa.

Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi thầy thế này: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, sự sanh do nhân gì, do duyên gì, từ đâu mà sanh, lấy gì làm gốc?” Thầy nghe những câu hỏi đó thì sẽ trả lời thế nào?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi con rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, sự sanh do nhân gì, do duyên gì, từ đâu mà sanh, lấy gì làm gốc?” Con nghe vậy rồi, sẽ trả lời như thế này: “Này chư Hiền, sự sanh vốn lấy hữu làm nhân, lấy hữu làm duyên, từ hữu phát sanh, lấy hữu làm gốc.” Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế thì con sẽ đáp như vậy.

Đức Thế Tôn khen:

- Hay thay, hay thay, Xá-lợi-phất! Nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế, thầy nên trả lời như vậy. Vì sao thế? Vì nói như vậy, nên biết, đó là nói nghĩa.

Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi thầy thế này: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, hữu do nhân gì, do duyên gì, từ đâu mà sanh, lấy gì làm gốc?” Thầy nghe những câu hỏi đó thì sẽ trả lời thế nào?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi con rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, hữu lấy gì làm nhân, lấy gì làm duyên, từ đâu mà sanh, lấy gì làm gốc?” Bạch Thế Tôn, con nghe vậy rồi, sẽ trả lời như thế này: “Này chư Hiền, hữu lấy thủ làm nhân, lấy thủ làm duyên, từ thủ phát sanh, lấy thủ làm gốc.” Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế thì con sẽ trả lời như vậy.

Đức Thế Tôn khen:

- Hay thay, hay thay, Xá-lợi-phất! Nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế, thầy nên trả lời như vậy. Vì sao thế? Vì nói như vậy, nên biết, đó là nói nghĩa.

Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi thầy thế này: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, thủ do nhân gì, do duyên gì, từ đâu mà sanh, lấy gì làm gốc?” Thầy nghe những câu hỏi đó thì sẽ trả lời thế nào?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi con rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, thủ lấy gì làm nhân, lấy gì làm duyên, từ đâu mà sanh, lấy gì làm gốc?” Bạch Thế Tôn, con nghe vậy rồi sẽ trả lời như thế này: “Này chư Hiền, thủ lấy ái làm nhân, lấy ái làm duyên, từ ái phát sanh, lấy ái làm gốc.” Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế thì con sẽ trả lời như vậy.

Đức Thế Tôn khen:

- Hay thay, hay thay, Xá-lợi-phất! Nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế, thầy nên trả lời như vậy. Vì sao thế? Vì nói như vậy, nên biết, đó là nói nghĩa.

Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi thầy thế này: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, thế nào là ái?” Thầy nghe những câu hỏi đó thì sẽ trả lời thế nào?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi con rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, thế nào là ái?” Bạch Thế Tôn, con nghe vậy rồi sẽ trả lời như thế này: “Này chư Hiền, vì có ba thọ: Lạc thọ, khổ thọ, bất khổ bất lạc thọ; ưa thích, nhiễm trước ba thọ đó, gọi là ái.”  Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế thì con sẽ đáp như vậy.

Đức Thế Tôn khen:

- Hay thay, hay thay, Xá-lợi-phất! Nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế, thầy nên trả lời như vậy. Vì sao thế? Vì nói như vậy, nên biết, đó là nói nghĩa.

Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi thầy rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, thấy thế nào, biết thế nào để đối với ba thọ không nhiễm trước lạc dục?” Thầy nghe vậy rồi, sẽ trả lời thế nào?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợiphất, thấy thế nào, biết thế nào để đối với ba thọ không nhiễm trước lạc dục?” Con nghe vậy rồi sẽ trả lời như thế này: “Này chư Hiền, ba thọ này là pháp vô thường, pháp khổ, pháp diệt. Pháp vô thường tức là khổ, thấy khổ rồi liền không còn nhiễm trước lạc dục đối với ba thọ.” Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế thì con sẽ trả lời như vậy.

Đức Thế Tôn khen:

- Hay thay, hay thay, Xá-lợi-phất! Nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế, thầy nên đáp như vậy. Vì sao thế? Vì trả lời như thế, nên biết, đó là nói nghĩa.

Bấy giờ, đức Thế Tôn bảo:

- Này Xá-lợi-phất, lời nói này còn có một ý nghĩa nữa để có thể trả lời vắn tắt. Này Xá-lợi-phất, còn có nghĩa gì để lời nói này có thể được trả lời vắn tắt? Những gì được cảm thọ, những gì được làm ra đều là khổ. Này Xá-lợi-phất, đó là còn có một ý nghĩa nữa để lời nói ấy có thể được trả lời vắn tắt.

Đức Thế Tôn hỏi:

- Này Xá-lợi-phất, nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi rằng: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, đối với bội xả mà tự cho rằng có trí huệ, biết như thật, sự sanh đã dứt, Phạm hạnh đã vững, việc cần làm đã làm xong, không còn tái sanh nữa?” Thầy nghe như vậy rồi sẽ trả lời thế nào?

Tôn giả Xá-lợi-phất thưa:

- Bạch Thế Tôn, nếu có các vị Phạm hạnh đến hỏi con như thế này: “Thưa Tôn giả Xá-lợi-phất, đối với bội xả mà tự cho rằng có trí huệ, biết như thật, sự sanh đã dứt, Phạm hạnh đã vững, việc cần làm đã làm xong, không còn tái sanh nữa?” Con nghe vậy rồi, sẽ trả lời như thế này: “Này chư Hiền, tôi đối với bội xả mà dứt hết các thứ ái, không kinh hãi, không sợ sệt, không nghi, không lầm, thực hành sự thủ hộ như vậy; thủ hộ như thế rồi không còn sanh ra lậu bất thiện.” Bạch Thế Tôn, nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như vậy, con sẽ trả lời như vậy.

Đức Thế Tôn khen:

- Hay thay, hay thay, Xá-lợi-phất! Nếu các vị Phạm hạnh đến hỏi như thế, thầy nên trả lời như vậy. Vì sao thế? Vì trả lời như vậy, nên biết, đó là nói nghĩa.

Đức Thế Tôn bảo:

- Này Xá-lợi-phất, lại còn ý nghĩa nữa để có thể trả lời vắn tắt cho lời nói ấy: “Đối với những kiết sử mà một vị Sa-môn nói đến, những kiết sử ấy không phải ta có, thực hành sự thủ hộ như vậy, thủ hộ như thế rồi không còn sanh ra lậu bất thiện.” Này Xá-lợi-phất, đó là còn có ý nghĩa để có thể trả lời vắn tắt cho lời nói ấy.

Đức Thế Tôn nói như vậy rồi, liền từ chỗ ngồi đứng dậy, đi vào tịnh thất để tĩnh tọa. Sau khi đức Thế Tôn đi vào tịnh thất chẳng bao lâu, Tôn giả Xá-lợiphất bảo các Tỳ-kheo:

- Này chư Hiền, thoạt tiên tôi vốn chưa kịp gợi ý mà đức Thế Tôn đã hỏi ý nghĩa đó; tôi đã nghĩ rằng, sợ không thể trả lời được. Này chư Hiền, khi tôi nói ra ý nghĩa thứ nhất liền được đức Thế Tôn tán thán, tôi lại nghĩ thế này: “Nếu đức Thế Tôn trong một ngày một đêm với những lời khác, với câu khác mà hỏi tôi về nghĩa này thì tôi vẫn có thể trong một ngày một đêm với những lời khác, câu khác mà trả lời đức Thế Tôn về nghĩa ấy. Nếu đức Thế Tôn trong hai, ba, hay bốn, cho đến bảy ngày bảy đêm với những lời khác, câu khác mà hỏi tôi về nghĩa này thì tôi cũng vẫn có thể trong hai, ba, bốn, cho đến bảy ngày bảy đêm với những lời khác, câu khác mà trả lời đức Thế Tôn về nghĩa ấy.”

Tỳ-kheo Hắc Xỉ nghe Tôn giả Xá-lợi-phất nói như vậy rồi, liền từ chỗ ngồi đứng dậy, vội đến chỗ đức Phật mà bạch với Thế Tôn:

- Sau khi đức Thế Tôn vào tịnh thất chẳng bao lâu, Tôn giả Xá-lợi-phất đã nói lời cùng tột, chẳng thua gì tiếng rống của sư tử: “Này chư Hiền, thoạt tiên tôi vốn chưa gợi ý mà đức Thế Tôn đã hỏi ý nghĩa đó; tôi lại nghĩ rằng, sợ không thể trả lời được. Này chư Hiền, nhưng khi tôi nói ra nghĩa thứ nhất liền được đức Thế Tôn tán thán, tôi lại nghĩ thế này: ‘Nếu đức Thế Tôn trong một ngày một đêm với những lời khác, với câu khác mà hỏi tôi về nghĩa này thì tôi vẫn có thể trong một ngày một đêm với những lời khác, câu khác mà trả lời đức Thế Tôn về nghĩa ấy. Nếu đức Thế Tôn trong hai, ba, bốn, cho đến bảy ngày bảy đêm với những lời khác, câu khác mà hỏi tôi về nghĩa này thì tôi cũng vẫn có thể trong hai, ba, bốn, cho đến bảy ngày bảy đêm với những lời khác, câu khác mà trả lời đức Thế Tôn về nghĩa ấy.’” Đức Thế Tôn bảo:

- Này Hắc Xỉ, thật vậy, thật vậy! Nếu Ta trong một ngày một đêm với những lời khác, câu khác mà hỏi Tỳ-kheo Xá-lợi-phất về nghĩa này thì Tỳ-kheo Xá-lợi-phất chắc chắn có thể trong một ngày, một đêm với những lời khác, câu khác mà trả lời Ta về nghĩa ấy. Nếu Ta trong hai, ba, bốn, cho đến bảy ngày bảy đêm với các lời khác, câu khác để hỏi Tỳ-kheo Xá-lợi-phất về nghĩa này thì Tỳkheo Xá-lợi-phất cũng có thể trong hai, ba, bốn, cho đến bảy ngày bảy đêm với những lời khác, câu khác mà trả lời cho Ta về nghĩa ấy. Vì sao thế? Này Hắc Xỉ, Tỳ-kheo Xá-lợi-phất đã thấu đạt sâu xa về pháp giới vậy.

Đức Phật thuyết như vậy, Tôn giả Xá-lợi-phất và các Tỳ-kheo sau khi nghe Phật dạy xong, hoan hỷ phụng hành.