QUYỂN 21

566. TRƯỞNG GIẢ CHẤT-ĐA-LA^[1]

Tôi nghe như vầy:

Một thời, đức Phật cùng với các Tỳ-kheo Thượng tọa ngụ trong rừng Am-la, thuộc làng Am-la.⁵⁰

Bấy giờ, có trưởng giả Chất-đa-la^[2] đến chỗ các Tỳ-kheo Thượng tọa, cúi đầu đảnh lễ sát chân rồi ngồi sang một bên.

Lúc này, các Tỳ-kheo Thượng tọa liền vì trưởng giả Chất-đa-la mà thuyết pháp, mở bày, dạy bảo, khích lệ, khiến cho hoan hỷ.^[3] Sau khi thuyết pháp, mở bày, dạy bảo, khích lệ, khiến cho hoan hỷ rồi, các Thượng tọa liền an trú trong tĩnh lặng. Khi ấy, trưởng giả Chất-đa-la liền cúi đầu đảnh lễ sát chân các Tỳkheo Thượng tọa rồi đi đến phòng của Tỳ-kheo Na-già-đạt-đa, đảnh lễ Tỳ-kheo này rồi ngồi sang một bên.
Lúc đó, Tỳ-kheo Na-già-đạt-đa hỏi trưởng giả Chất-đa-la:
– Có bài kệ như vầy:

Cành xanh, phủ màu trắng,       
Cỗ xe một trục xoay,
Lìa kiết, quán sát đến,               
Đoạn dòng, không buộc lại.^[4]

– Này trưởng giả! Bài kệ này có nghĩa gì?
Trưởng giả Chất-đa-la đáp:
– Thưa Tôn giả Na-già-đạt-đa! Có phải Thế Tôn nói bài kệ này không?
Đáp:
– Đúng vậy!
Trưởng giả Chất-đa-la liền nói với Tôn giả Na-già-đạt-đa:
– Thưa Tôn giả! Hãy im lặng chốc lát, con đang suy nghĩ về nghĩa này.
Im lặng suy nghĩ một lúc xong, trưởng giả Chất-đa-la liền nói với Tôn giả Na-già-đạt-đa:
– Cành xanh nghĩa là giới. Phủ màu trắng là sự giải thoát. Cái trục bánh xe là niệm thân. Xoay nghĩa là sự chuyển động tới lui. Cỗ xe là pháp tu chỉ, quán. 
Lìa kiết, kiết này có ba loại, đó là tham, sân, si. A-la-hán kia đã sạch các lậu, đã tịch diệt, đã liễu tri, đã đoạn tận gốc rễ, giống như chặt đứt cây đa-la thì cây không sanh trưởng trở lại nữa, vị ấy thành tựu pháp bất sanh trong đời tương lai. 
Quán sát nghĩa là thấy biết. Đến là chỉ cho người quán sát. Đoạn dòng nghĩa là đoạn dứt dòng ái nhiễm sanh tử. Tỳ-kheo A-la-hán kia các lậu đã dứt sạch, đã tịch diệt, đã liễu tri, đã đoạn tận gốc rễ, giống như chặt đứt cây đa-la thì cây không sanh trưởng trở lại nữa, vị ấy thành tựu pháp bất sanh trong đời vị lai. 
Không buộc lại nghĩa là không còn ba sự trói buộc, đó là tham dục trói buộc, sân hận trói buộc và ngu si trói buộc. Tỳ-kheo A-la-hán kia đã sạch các lậu, đã tịch diệt, đã liễu tri, đã đoạn tận gốc rễ, giống như chặt đứt cây đa-la thì cây không sanh trưởng trở lại nữa, vị ấy thành tựu pháp bất sanh ở đời vị lai. 
Vậy nên, này Tôn giả Na-già-đạt-đa! Thế Tôn đã nói kệ này:

Cành xanh, phủ màu trắng,     
Cỗ xe một trục xoay,
Lìa kiết, quán sát đến,           
 Đoạn dòng, không buộc lại.

– Bài kệ này Thế Tôn nói, con đã phân biệt rõ. 
Tôn giả Na-già-đạt-đa hỏi trưởng giả Chất-đa-la:
– Nghĩa này ông đã nghe từ trước rồi ư?
– Thưa, con chưa được nghe!
Tôn giả Na-già-đạt-đa nói:
– Này trưởng giả! Ông đã được thiện lợi, khéo thể nhập được Phật pháp sâu mầu mà bậc Hiền thánh tuệ nhãn đã thể nhập.
Bấy giờ, trưởng giả Chất-đa-la nghe Tôn giả Na-già-đạt-đa nói xong, hoan hỷ và tùy hỷ, đảnh lễ rồi ra về.

***

Chú thích:

[4] Tham chiếu: S. 41.5 - IV. 291: Nelaṅgo setapacchādo, Ekāro vattatī ratho, Anīghaṃ passa āyataṃ, Chinnasotam abandhananti. (Bộ phận được tinh thuần/ Mái trần che màu trắng/ Chỉ có một bánh xe/ Cỗ xe liên tục chạy/ Hãy xem vị đang đến/ Không vi phạm lỗi lầm/ Chặt đứt được dòng nước/ Không còn bị trói buộc), HT. Thích Minh Châu dịch.