KINH SỐ 271

Tôi nghe như vầy:
Một thời, Phật trú tại nước Xá-vệ, rừng Kỳ-đà, trong vườn Cấp Cô Độc. Khi ấy, Tỳ-kheo tên là Đề-xá cùng với nhiều Tỳ-kheo khác tụ tập ở trong
nhà ăn. Tỳ-kheo Đề-xá nói với các Tỳ-kheo:
– Thưa các Hiền giả, tôi không thể phân biệt đối với pháp, tôi chẳng ưa tu Phạm hạnh nữa, chỉ ưa thích ngủ nghỉ, đối với pháp tôi rất nghi hoặc.
Bấy giờ, trong chúng có một Tỳ-kheo đến chỗ Phật, đảnh lễ chân Phật, đứng qua một bên, rồi bạch Phật:
– Bạch Thế Tôn, Tỳ-kheo Đề-xá nhân lúc chúng Tăng tụ tập nơi nhà ăn, đã nói những lời như sau: “Tôi không thể phân biệt đối với pháp, không ưa tu Phạm hạnh, ham thích ngủ nghỉ, đối với pháp còn nghi hoặc.”
Phật bảo:
– Này Tỳ-kheo, Tỳ-kheo Đề-xá này là kẻ ngu si, không gìn giữ các căn, ăn uống không được chừng mực, đầu đêm, cuối đêm, tâm không tỉnh giác, giải đãi biếng nhác, không nỗ lực tinh tấn, không khéo quán sát tư duy thiện pháp; Tỳ- kheo kia đối với phân biệt pháp, tâm ưa tu Phạm hạnh, lìa sự ngủ nghỉ, ở trong Chánh pháp không còn nghi hoặc, việc này không thể xảy ra.
Nếu đúng là Tỳ-kheo giữ gìn các căn, ăn uống chừng mực, đầu đêm, cuối đêm, tỉnh giác tinh tấn, quán sát thiện pháp, ưa phân biệt pháp, ưa tu Phạm hạnh, xa lìa ngủ nghỉ, tâm không nghi hoặc, điều này có thể xảy ra.
Khi ấy, Thế Tôn bảo một Tỳ-kheo:
– Thầy hãy đến nói với Tỳ-kheo Đề-xá rằng: “Đạo sư gọi.”
Tỳ-kheo bạch Phật:
– Xin vâng, bạch Thế Tôn!
Sau khi lễ chân Phật, Tỳ-kheo kia đi đến chỗ Đề-xá, bảo rằng:
– Thế Tôn gọi thầy!
Đề-xá vâng lời, đi đến chỗ Phật, cúi đầu lễ chân Phật, ngồi xuống một bên.
Bấy giờ, Thế Tôn nói với Tỳ-kheo Đề-xá:
– Có thật thầy cùng với nhiều Tỳ-kheo tụ tập tại nhà ăn và tuyên bố những lời như sau: “Thưa các Trưởng lão, tôi không thể phân biệt đối với pháp, không ưa tu Phạm hạnh, chỉ ưa ngủ nghỉ, nghi hoặc pháp?”
Đề-xá bạch Phật:
– Thật như vậy, bạch Thế Tôn!
Phật hỏi Đề-xá:
– Bây giờ Ta hỏi thầy, hãy tùy ý trả lời. Ý thầy nghĩ sao? Nếu đối với sắc không lìa tham, không lìa dục, không lìa ái, không lìa nghĩ nhớ, không lìa khao khát, sắc ấy nếu biến đổi hoặc khác đi thì thầy nghĩ thế nào, có sanh ra lo buồn, khổ não chăng?
Đề-xá bạch Phật:
– Thật vậy, bạch Thế Tôn. Nếu đối với sắc chẳng lìa tham, chẳng lìa dục, chẳng lìa ái, chẳng lìa nghĩ nhớ, chẳng lìa khao khát, sắc ấy nếu biến đổi hoặc khác đi thì quả thật sẽ khởi lo buồn, khổ não. Bạch Thế Tôn, thật như thế, không khác.
Phật bảo Đề-xá:
– Lành thay! Lành thay! Đề-xá, đúng như thế, chẳng lìa tham dục mà nói pháp. Này Đề-xá, đối với thọ, tưởng, hành, thức chẳng lìa tham, chẳng lìa dục, chẳng lìa yêu thích, chẳng lìa nghĩ nhớ, chẳng lìa khao khát;... thức ấy hoặc biến đổi hoặc khác đi, ý thầy nghĩ sao, có sanh ra lo buồn, khổ não chăng?
Đề-xá bạch Phật:
– Bạch Thế Tôn, đúng như vậy, đối với... thức chẳng lìa tham, chẳng lìa dục, chẳng lìa niệm, chẳng lìa khao khát, nếu... thức ấy biến đổi hoặc khác đi, thật sẽ khởi lo buồn và khổ não. Bạch Thế Tôn, thật như thế, không khác.
Phật bảo Đề-xá:
– Lành thay! Lành thay! Thật đúng như vậy, đối với... thức chẳng lìa tham dục nói pháp.
Phật nói với Đề-xá:
– Ý thầy nghĩ sao? Nếu đối với sắc lìa tham, lìa dục, lìa ái, lìa nghĩ nhớ, lìa khao khát, sắc ấy hoặc biến đổi hoặc khác đi, có sanh ra lo buồn, khổ não chăng?
Đề-xá bạch Phật:
– Bạch Thế Tôn, không! Như vậy chẳng khác.
– Ý thầy nghĩ sao? Đối với thọ, tưởng, hành, thức lìa tham, lìa dục, lìa ái, lìa nghĩ nhớ, lìa khao khát;... thức ấy hoặc biến đổi hoặc khác đi, có sanh ra lo buồn, khổ não chăng?
Đề-xá bạch Phật:
– Bạch Thế Tôn, không! Như thế chẳng khác.
Phật bảo Đề-xá:
– Lành thay! Lành thay! Đề-xá, bây giờ Ta sẽ nói ví dụ, người trí do ví dụ hiểu được. Như hai người cùng đi trên đường, một người biết rành đường, một người không rành đường, người không biết nói với người biết: “Tôi muốn đến thành phố kia, thôn xóm kia, làng mạc kia, hãy chỉ đường cho tôi đến đó.”
Khi ấy, người rành đường liền chỉ đường cho người kia, nói rằng: “Anh đi theo con đường này, sẽ thấy hai con đường ở phía trước, bỏ bên trái, đi theo lối phải, sẽ gặp một cái hố sâu và một dòng nước lớn. Lại bỏ bên trái, theo lối phải, sẽ gặp một khu rừng. Lại bỏ bên trái, theo lối phải, anh cứ như thế, từ từ tiến bước thì sẽ đến thành kia.”
Phật bảo Đề-xá:
– Ví dụ này như thế, người không biết đường là ví cho kẻ phàm phu ngu si, còn người biết đường là ví cho Như Lai, Ứng Cúng, Đẳng Chánh Giác. Hai con đường trước là chỉ cho sự hoài nghi của chúng sanh, con đường bên trái là ba pháp bất thiện: Tham, sân, si; con đường bên phải là chỉ cho ba thiện giác: Xuất yếu ly dục giác, bất sân giác, bất hại giác. Đi qua đường bên trái là chỉ cho
tà kiến, tà chí, tà ngữ, tà nghiệp, tà mạng, tà phương tiện, tà niệm, tà định. Đi qua đường bên phải là chỉ cho chánh kiến, chánh chí, chánh ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh phương tiện, chánh niệm, chánh định. Còn hầm hố và dòng nước lớn là chỉ cho sân nhuế, lo buồn, che lấp. Rừng cây là chỉ cho công năng của ngũ dục. Thành kia là chỉ cho Niết-bàn.
Phật bảo Đề-xá:
– Phật là vị Đạo sư, vì các hàng Thanh văn làm những việc đã làm, ngày nay vì khởi lòng thương xót đem nghĩa an vui thực hiện hoàn tất. Hôm nay thầy nên làm việc phải làm. Hãy đến nơi gốc cây, hoặc chỗ đất trống, hoặc trong hang núi, trải cỏ làm tòa ngồi, khéo tư duy chánh niệm, tinh cần tu tập, không buông lung, chớ để hối hận về sau. Nay Ta dạy thầy như thế.   
Phật nói kinh này xong, các Tỳ-kheo nghe lời Phật dạy, hoan hỷ phụng hành.