Tam tạng Thánh điển PGVN 07  » Kinh Tam tạng Thượng tọa bộ 07 »

Kinh Tiểu Bộ Quyển 3 
(Khuddaka Nikāya)
NGUYÊN TÂM - TRẦN PHƯƠNG LAN dịch

Mục Lục

§543. CHUYỆN BẬC ĐẠI TRÍ BHŪRIDATTA (Bhūridattajātaka)^[48] (J. VI. 157)

Bất kỳ mọi bảo ngọc kim ngân...

Câu chuyện này bậc Đạo sư kể trong lúc Ngài trú tại thành Xá-vệ về việc các cư sĩ hành trì trai giới. Vào ngày trai giới, họ thức dậy thật sớm, phát nguyện hành trì giới luật, bố thí và sau khi thọ trai, họ đem hương hoa đến tinh xá Kỳ Viên, gặp thời thuyết pháp, họ đều ngồi xuống một bên nghe giảng.

Bậc Đạo sư đến tại pháp đường, ngồi xuống sàng tọa được trang hoàng dành cho Ngài xong liền quan sát hội chúng Tỷ-kheo. Lúc bấy giờ, đức Như Lai thường muốn đàm đạo với một vài vị này hay vị kia trong hội chúng khi bài thuyết giảng có liên quan đến họ. Vì thế, vào dịp này, Ngài biết rằng bài pháp thoại liên quan đến các bậc Đạo sư ngày xưa sắp được thuyết giảng cho các cư sĩ nên trong khi đàm đạo với họ, Ngài hỏi:

– Này các cư sĩ, các ông có hành trì trai giới chăng?

Khi các cư sĩ đồng thanh đáp có, Ngài bảo:

– Tốt lành thay! Này các cư sĩ, các ông đã làm rất tốt! Tuy nhiên, việc các ông có một vị Phật làm Đạo sư như Ta và hành trì trai giới thì không phải là chuyện lạ gì, vì các bậc Hiền trí ngày xưa chưa có bậc Đạo sư nào cũng đã từ bỏ mọi vinh quang của thế tục và giữ gìn ngày trai giới.

Nói xong, theo lời thỉnh cầu của các cư sĩ, Ngài kể một chuyện quá khứ.

***

I. THÁI TỬ BRAHMADATTA VÀ LONG NỮ

Ngày xưa, khi Vua Brahmadatta trị vì thành Ba-la-nại, ngài phong cho con trai làm phó vương. Nhưng khi ngài thấy thái tử đạt vinh quang lừng lẫy, ngài lại đâm ra hoài nghi một ngày kia thái tử sẽ chiếm trọn giang sơn. Vì thế, ngài bảo con:

– Vương nhi hãy ra đi tìm chỗ cư trú nào mà thấy hợp ý trong lúc này, đến khi ta băng hà hãy về đây kế thừa vương nghiệp!

Thái tử vâng lệnh, giã từ vương phụ ra đi đến vùng núi Yamunā, dựng một cái chòi lá gần chỗ dòng sông giáp bờ biển và sống bằng rau quả qua ngày.

Lúc bấy giờ, có một long nữ dòng giống nāga ở dưới biển, mới mất chồng, lòng khao khát dục tình khi nhìn thấy các long nữ khác an vui cảnh chồng con nên bỏ lên địa giới, đi lang thang trên bờ biển, chợt thấy dấu chân của thái tử liền theo lối mòn đi đến chòi lá. Lúc ấy, thái tử đã đi ra ngoài kiếm trái cây. Long nữ bước vào chòi, thấy chiếc giường gỗ và đồ đạc trong chòi, nhủ thầm: “Đây là nơi cư trú của một ẩn sĩ, để ta thử xem vị này có thật là một vị chân tu không. Nếu vị đó là bậc chân tu, sống khắc kỷ, vị ấy sẽ không chịu nhận chiếc giường trang hoàng lộng lẫy của ta. Còn nếu đó là người với tâm tư mê đắm dục lạc, không phải là bậc chân tu tịnh tín thì vị đó sẽ nằm trên chiếc giường của ta rồi ta sẽ lấy vị đó làm chồng và ở lại đây.”

Vì thế, long nữ vội trở về cõi của mình, góp nhặt hương hoa thần tiên, trang hoàng một sàng tọa toàn bằng hoa. Sau khi làm lễ cúng hương hoa, rắc phấn hương khắp chòi và trang hoàng cái chòi thật đẹp, nàng đi về cõi mình trú ngụ. Buổi chiều, khi thái tử trở về, chàng vào chòi thấy mọi vật như thế liền nói:

– Ai đã sắm sửa sàng tọa này?

Khi chàng ăn đủ loại trái cây xong, chàng lại kêu lên:

– Ôi, hoa thơm ngào ngạt, sàng tọa này êm ái quá!

Lòng chàng đầy hân hoan vì thật tâm chàng không phải là bậc chân tu khổ hạnh, chàng liền nằm xuống giường hoa và ngủ thiếp đi.

Sáng hôm sau, chàng thức dậy và cũng đi kiếm trái cây, chẳng nhớ quét dọn chòi lá. Vào lúc ấy, long nữ xuất hiện, thấy hoa héo úa liền hiểu ngay: “Kẻ này còn tham dục lạc, không phải là bậc chân tu, ta có thể bắt lấy được rồi.” Thế là nàng lượm hết hoa cũ, đem hoa khác đến trải lên sàng tọa thật đẹp, trang hoàng cái chòi lá, rải hương hoa như trước trên thềm nhà rồi trở về cõi mình cư ngụ.

Thái tử lại ngủ một đêm nữa trên giường hoa và sáng hôm sau chàng tự nghĩ: “Ai đã trang hoàng chiếc chòi này?” Vì thế, chàng không đi hái trái nữa, đứng ẩn mình không xa túp lều. Long nữ thu lượm hoa xong đi đến lều của chàng. Thái tử chiêm ngưỡng dung nhan cực kỳ lộng lẫy của long nữ liền say mê nàng ngay và chàng lẳng lặng đi vào chòi trong khi nàng đang trang hoàng sàng tọa, và hỏi nàng là ai.

– Tâu đức ông, tiện thiếp là long nữ.

– Chẳng hay nàng đã có gia thất chưa?

– Tâu đức ông, trước đây tiện thiếp đã có gia thất, hiện giờ tiện thiếp là sương phụ không có chồng, chẳng hay chàng ở đâu?

– Ta là Thái tử Brahmadatta, con vua tại thành Ba-la-nại, nhưng còn nàng, tại sao lại đi phiêu bạt rời bỏ xứ sở của dòng giống nāga?

– Tâu đức ông, chỉ vì tiện thiếp trông thấy hạnh phúc của các nàng long nữ đã yên bề gia thất nên lòng chưa thỏa mãn về đường tình duyên đứt gánh, phải lang bạt đó đây tìm bóng tùng quân để nương tựa tấm thân bồ liễu.

– Ta cũng không phải là vị chân tu mà ta đến trú ngụ nơi đây chỉ vì cha ta đuổi ta đi. Vậy nếu nàng không chê ta, ta xin nguyện cùng nàng làm đôi vợ chồng sống hòa hợp ở nơi đây.

Tức thì long nữ bằng lòng và từ đó họ chung sống hòa hợp ở nơi ấy. Nhờ thần lực của long nữ, nàng biến hóa ra một ngôi nhà sang trọng có sàng tọa quý giá trong khuê phòng lộng lẫy. Từ đó, chàng không còn phải ăn hoa quả nữa mà được hưởng toàn cao lương mỹ vị của thần tiên. Sau một thời gian, nàng thụ thai và sinh được một con trai, họ đặt tên là Sāgara Brahmadatta. Khi ấu nhi đã chập chững biết đi, nàng lại hạ sinh được một con gái trên bờ biển nên được đặt tên là Samuddajā.

Lúc bấy giờ, một sơn nhân trú tại thành Ba-la-nại tình cờ đến nơi đây, gặp thái tử, chào hỏi xong thì nhận ra chàng nên sau khi ở lại đó vài ngày, gã nói:

– Tâu Thái tử, tiểu thần xin về thông báo với vương tộc biết ngài đang cư trú nơi đây.

Thế rồi gã ra về kinh thành. Lúc ấy, vua vừa băng hà, các đại thần làm lễ tang cho vua xong liền hội họp nhau lại sau đó bảy ngày, rồi họ quyết định:

– Đất nước không thể một ngày không có vua, nay chúng ta chẳng biết thái tử trú ngụ phương nào, còn sống hay chăng, để chúng ta đưa vương xa đến đón ngài về làm vua.

Vừa khi ấy, gã sơn nhân về thành, hay tin đó vội đến tìm các đại thần, báo cho họ biết trước khi đến đây, gã đã ở gần thái tử mấy ngày. Các đại thần rất trọng đãi gã rồi đi theo lời gã chỉ dẫn đến gặp thái tử. Sau khi chào hỏi thân tình xong, họ báo cho thái tử biết đức vua vừa băng hà và mời chàng về kế vị, chàng nghĩ thầm: “Ta muốn biết long nữ tính sao đây?” Chàng liền bảo vợ:

– Này hiền thê, vua cha ta vừa băng hà, các đại thần đã đến giương chiếc lọng hoàng gia lên cho ta, vậy đôi ta cùng đi về trị vì Ba-la-nại rộng mười hai do-tuần, nàng sẽ thành chánh hậu trong số mười sáu ngàn cung phi ấy.

– Phu quân ôi, thiếp không thể nào đi theo chàng được.

– Tại sao vậy?

– Dòng giống của thiếp có thứ độc dược giết người và tánh khí lại dễ nóng giận vì chuyện không đâu, huống chi là việc hờn ghen trong cung cấm là chuyện hệ trọng, nếu thiếp gặp việc gì bất bình và chỉ cần đưa mắt giận dữ nhìn, tức thì tia mắt bắn ra như nắm trấu, vì thế thiếp không thể nào đi theo chàng được.

Ngày hôm sau, thái tử lại bảo nàng cùng đi, nàng đáp:

– Thiếp không thể nào đi được, nhưng các con của thiếp lại không phải thuộc nòi giống nāga, chúng là con của chàng, thuộc giống người, nếu chàng còn thương thiếp xin hãy chăm sóc lấy chúng! Nhưng vì chúng quen thói ở nước, rất yếu đuối, chúng sẽ chết nếu đi đường chịu dãi dầu nắng gió, vì vậy thiếp xin làm một con thuyền đổ nước vào để chúng chơi đùa trong nước và khi đến kinh thành, xin chàng cho lệnh đào một hồ nước cạnh hoàng cung cho chúng, như thế chúng mới khỏi khổ được.

Nói xong, nàng cung kính chào giã từ thái tử, đi vòng quanh chàng một cách kính cẩn, ôm các con vào lòng, hôn đầu chúng và giao con lại cho chàng, khóc lóc một hồi và biến đi về cảnh giới của nāga. Thái tử cũng nặng trĩu u sầu, giàn giụa nước mắt liền đến gặp các đại thần. Tức thì họ rảy nước thánh lên đầu chàng làm lễ phong vương và thưa:

– Tâu Đại vương, xin Đại vương trở về thành.

Chàng ra lệnh cho họ đóng thuyền xong đặt lên xe và đổ nước vào:

– Hãy rảy hương hoa đủ màu sắc trên mặt nước vì các con ta tính ưa nước, thích vui đùa trong nước.

Các đại thần tuân lệnh. Khi tân vương về đến thành Ba-la-nại, ngài vào thấy kinh thành trang hoàng rực rỡ liền bước lên lầu an nghỉ, có mười sáu ngàn mỹ nữ ca múa vây quanh cùng các cận thần. Ngài cho mở đại yến trong bảy ngày xong, ra lệnh đào hồ nước cho các vương nhi để các vương nhi chơi đùa suốt ngày.

Nhưng một ngày kia, khi nước được dẫn vào hồ, một con rùa trôi vào theo, rồi không tìm thấy lối ra, nó lội trên mặt nước. Trong khi các vương nhi nô đùa, rùa hiện ra, thò đầu nhìn đám trẻ rồi lại lặn xuống nước. Đám trẻ thấy rùa, sợ hãi chạy đi báo với vua cha:

– Phụ vương ôi, một con dạ-xoa trong hồ làm chúng con sợ quá.

Vua ra lệnh bắt con rùa và một người thả lưới xuống bắt được rùa đem lại trình vua. Khi các vương nhi trông thấy rùa liền la to:

– Phụ vương ôi, nó là con quỷ.

Vì vua thương yêu con nên nổi giận với con rùa, ra lệnh cho quân hầu trừng trị nó. Một người bảo:

– Nó là quân thù của Đại vương, vậy phải bỏ nó vào cối mà giã nát ra thành cám.

Kẻ khác nói:

– Đem nấu nhừ ra mà ăn.

Kẻ khác nữa lại bảo:

– Đem nó nướng than đi.

Và kẻ khác nói:

– Bỏ nó vào nồi và đốt lò.

Nhưng có một đại thần rất sợ nước, bảo:

– Ném nó xuống vực xoáy của sông Yamunā, nó sẽ bị tiêu hủy hoàn toàn, không còn hình phạt nào nặng hơn nữa.

Rùa nghe thế liền rụt cổ lại bảo:

– Này hiền hữu, ta đã phạm tội gì khiến ông nói đến một hình phạt nặng nề như vậy dành cho ta? Các hình phạt kia ta còn chịu được, chứ hình phạt này thật vô cùng tàn bạo, xin ông đừng nhắc đến nữa.

Khi vua nghe được, ngài bảo:

– Phải hành hình nó như thế.

Và ngài ra lệnh ném nó vào vực xoáy của sông Yamunā, nơi đây nó tìm ra dòng nước đưa nó đến động nāga. Lúc bấy giờ, có vài tiểu long thuộc dòng vua rồng Dhataraṭṭha đang nô đùa trên dòng nước, thấy rùa liền bảo nhau:

– Bắt lấy tên tiểu nô kia!

Rùa nghĩ thầm: “Ta vừa thoát khỏi tay vua xứ Ba-la-nại lại rơi vào tay bọn quỷ nāga hung ác này, làm sao thoát được đây?” Nó liền nghĩ ra một kế, bịa ra một chuyện và bảo chúng:

– Tại sao các long tử thuộc dòng dõi triều đình Vua Dhataraṭṭha lại nói năng như vậy? Ta là linh quy tên Cittacūḷa, sứ giả của vua xứ Ba-la-nại đến yết kiến Vua Dhataraṭṭha, đức vua của ta muốn gả công chúa của ngài cho long vương Dhataraṭṭha, vậy hãy cho ta được bái yết ngài!

Chúng bằng lòng dẫn rùa đến, nhưng khi thấy rùa, vua không đẹp ý, bảo:

– Những kẻ có hình thù tồi tàn như vậy không thể nào làm sứ giả được.

Rùa nghe vậy liền đáp lại, nêu rõ các đức tính của nó cho vua biết:

– Tại sao Đại vương lại cần sứ giả cao như cây dừa làm gì? Hình dạng nhỏ bé hay cao lớn đâu có gì quan trọng? Điều quan trọng là khả năng hoàn thành sứ mạng được giao phó. Tâu Đại vương, vua của chúng thần có rất nhiều sứ giả. Con người thì làm việc trên đất liền, chim chóc thì làm việc trên không, tiểu thần thì ở dưới nước. Vì tiểu thần là kẻ được đức vua sủng ái tên gọi là Cittacūḷa, tiểu thần giữ một chức vụ đặc biệt, xin đừng nhạo báng tiểu thần.

Sau đó, Vua Dhataraṭṭha hỏi rùa tại sao được vua bảo đến đây, nó liền đáp:

– Đức vua của tiểu thần muốn bày tỏ tình thân hữu với mọi đức vua trên cõi Diêm-phù-đề và nay ngài muốn gả Công chúa Samuddajā để tỏ tình thân hữu với long vương Dhataraṭṭha, vậy xin Đại vương chớ chậm trễ, hãy lập tức gửi sứ giả đi cùng tiểu thần định ngày hôn lễ và đón công chúa về!

Vua rồng vô cùng đẹp ý, tán tụng rùa hết lời và ra lệnh cho bốn long tử cùng đi với rùa định ngày hôn lễ sau khi gặp vua kia rồi trở về xứ. Bốn chàng long tử cùng rùa từ giã động chúa rồng nāga. Rùa trông thấy một hồ sen giữa sông Yamunā và kinh thành Ba-la-nại nên muốn trốn đi liền bày kế nói:

– Này các long tử, đức vua cùng vương hậu, vương tử của ta đã thấy ta xuất hiện trên mặt nước khi ta đến cung vua nên các ngài bảo ta dâng lên vài hoa sen và củ sen, vậy ta phải đi hái đã. Các long tử hãy để ta đi một lát, hễ không thấy ta về thì cứ đi thẳng vào xin yết kiến đức vua, ta sẽ đến đó để gặp các chàng sau.

Họ tin lời để rùa ra đi, nó liền trốn biệt. Các chàng tiểu long không thấy rùa trở lại tưởng rằng nó đã đến chầu vua liền đi đến hoàng cung giả dạng các thanh niên. Đức vua tiếp đãi ân cần và hỏi họ từ đâu đến. Họ bảo:

– Tâu Chúa thượng, từ Dhataraṭṭha.

– Các công tử đến đây có việc gì chăng?

– Tâu Chúa thượng, chúng thần là sứ giả của long vương Dhataraṭṭha, xin kính chúc Chúa thượng ngọc thể an khang và đức vua của chúng thần xin kính tặng Chúa thượng bất cứ bảo vật nào Chúa thượng đẹp ý. Đức vua của chúng thần cũng cầu xin Chúa thượng gả Công chúa Samuddajā để làm vương hậu của ngài.

Rồi họ ngâm vần kệ thứ nhất để giải thích việc này:

784. Bất kỳ mọi bảo ngọc kim ngân,

Tích trữ trong cung điện chúng thần,

Đều của Đại vương, tùy thánh ý,

Xin trao công chúa đến long quân.

Vua nghe vậy liền đáp vần kệ thứ hai:

785. Từ trước chẳng hề có thế nhân,

Kết duyên con gái với long quân,

Sánh đôi vậy thật không tương xứng,

Sao trẫm nghĩ ra chuyện lạ lùng?

Các chàng tiểu long bảo:

– Nếu như việc kết giao với long vương Dhataraṭṭha không xứng đáng thì tại sao Chúa thượng lại sai sứ thần linh quy Cittacūḷa đến yết kiến Đại vương của chúng thần và ngỏ lời muốn gả Công chúa Samuddajā? Sau khi đã gửi sứ thần đi như vậy, Chúa thượng lại tỏ ra khinh mạn Đại vương của chúng thần. Nay chúng thần sẽ biết cách đối phó xứng đáng với thái độ khinh mạn ấy.

Nói xong, họ ngâm hai vần kệ để hăm dọa:

786. Ngài sẽ bỏ thân, hỡi Đại vương,

Ngài và đất nước nghĩa gì chăng?

Trước cơn thịnh nộ từ long chúa,

Vinh hiển thế nhân sẽ úa tàn.

787. Ngài kẻ yếu hèn, một thế nhân,

Phải suy tàn bởi tính kiêu căng,

Dám khinh Thái tử Yāmuna,

Con của Varuṇa Đại vương.

Vua liền đáp hai vần kệ:

788. Ta chẳng hề khinh bỉ Đại vương

Dhataraṭṭha hiển hách danh lừng,

Là vua bộ tộc nāga ấy,

Thừa hưởng vương quyền đúng lẽ chân.

789. Song dù ngài vĩ đại cao sang,

Sát-đế-lỵ dòng dõi xuất thân,

Chính thống Videha quý tộc,

Ngài đừng mơ tưởng đến công nương.

Mặc dầu các chàng tiểu long muốn giết vua ngay lập tức bằng một luồng khí độc, họ kịp suy nghĩ lại rằng họ được phái đi đến đây định ngày hôn lễ, cho nên giết vua rồi bỏ đi thì thật không phải lẽ, vì thế họ bảo:

– Chúng thần xin từ tạ để về tâu lại Đại vương của chúng thần rõ!

Rồi họ biến mất. Khi về, vua hỏi xem họ đã rước được công chúa chưa, họ giận dữ đáp:

– Tâu Đại vương, tại sao Đại vương lại phái chúng thần đến đó mà chẳng có duyên cớ gì cả. Ví dụ Đại vương muốn giết chúng thần, xin giết ngay tại đây cho thỏa dạ. Vua nước ấy mạ lỵ, phỉ báng Đại vương, tôn con gái mình lên tột đỉnh và kiêu mạn về dòng dõi vương gia.

Cứ thế, họ thêu dệt thêm câu chuyện khiến vua nổi giận, ban lệnh họp quần thần binh lính lại, bảo:

790. Này Kambalassatarā,

Đứng lên báo cho chúng mãng xà,

Tiến đến Ba-la-nại khuấy động,

Song đừng làm hại trẻ hay già.

Các nāga hỏi:

– Nếu không cần phải hại ai cả thì chúng thần đến đó để làm gì?

Vua liền ngâm kệ bảo họ phải làm như sau:

791. Ở trên hồ nước, các hoàng thành,

Đường xá và trên các ngọn cành,

Trên các cung môn cần kết dải,

Đong đưa theo gió nhẹ, treo mình.

792. Mào trắng và thân trắng mãng xà,

Bao quanh thành thị của nhà vua,

Vòng vây ta xiết dần dần chặt,

Dân xứ Kāsi sẽ sợ ta.

Binh lính nāga tuân lệnh.

***

Bậc Đạo sư diễn tả quang cảnh xảy ra:

793. Nghe xong mệnh lệnh của long vương,

Các rắn đủ màu đã khẩn trương,

Hiện đến Ba-la-nại khuấy động,

Và không giết hại một dân thường.

794. Chúng treo mình khắp các ngôi nhà,

Hồ nước, lối đi, các ngã ba,

Bò tới ngọn cây thòng lủng lẳng,

Trườn lên vòm cổng, rướn mình ra.

795. Thấy bao nhiêu rắn hiện buông lơi,

Những phụ nữ la khóc khắp nơi,

Nhìn các rắn giương mào trỗi dậy,

Hoảng kinh, họ thở dập dồn hơi.

796. Thành Ba-la-nại rối thê lương,

Đã bị bủa vây rất thảm thương,

Dân chúng giơ tay lên khóc thét,

“Xin ban công chúa cho long vương!”

Trong lúc vua đang ngự trên long sàng, ngài nghe tiếng kêu khóc của các vương phi cùng nhiều thần dân khác và chính ngài cũng sợ chết vì những lời hăm dọa của bốn tiểu long kia nên ngài kêu to ba lần:

– Ta sẽ gả Công chúa Samuddajā cho Vua Dhataraṭṭha!

Khi các chúa nāga nghe được lời ấy liền rút quân lùi lại cách khoảng ba dặm đường và cắm trại tại đó, xây dựng lên một kinh thành giống cảnh của chư thiên rồi cho người mang lễ vật cầu hôn đến nhà vua:

– Xin Hoàng thượng gả công chúa như đã hứa!

Vua nhận lễ vật xong, ra lệnh cho các người đem lễ vật ấy lui về và ngài bảo:

– Các ngươi hãy ra về, trẫm sẽ cho các đại thần đưa công chúa đến!

Rồi ngài triệu công chúa lại, đưa nàng lên thượng lầu, mở cửa sổ ra bảo nàng:

– Này Công chúa, con hãy ngắm kinh thành tráng lệ kia, vua nọ cầu hôn con về làm chánh hậu tại đó. Kinh thành ấy không xa mấy, bao giờ con thấy nhớ nhà cứ về thăm cha, nhưng bây giờ con phải vu quy.

Sau đó, vua ra lệnh các cung nữ gội đầu, trang điểm cho công chúa đủ ngọc ngà trân bảo rồi đưa nàng lên loan xa che kín, có các đại thần hộ tống. Các chúa nāga ngự ra đón nàng theo lễ nghi rất trọng thể. Các đại thần vào thành, tiễn biệt công chúa và ra về được tặng vô số ngọc vàng. Công chúa được đưa vào hoàng cung, đặt nằm trên sàng tọa tráng lệ như cảnh tiên, và các thiếu nữ nāga cải dạng có lưng gù cùng những dị tật khác hầu hạ quanh nàng như thể thị nữ ở cõi nhân gian vậy. Khi công chúa vừa đặt lưng xuống sàng tọa thần tiên này, nàng cảm thấy êm dịu lạ lùng và ngủ thiếp đi. Vua Dhataraṭṭha mang nàng biến khỏi chỗ đó cùng với hội chúng rồng về hiện nơi cảnh giới của loài nāga.

Khi công chúa thức dậy và thấy sàng tọa thần tiên trong cung điện xây bằng ngọc vàng châu báu cùng các hoa viên và hồ nước trong cảnh giới nāga chẳng khác nào kinh thành tráng lệ của thiên giới, nàng hỏi các thị nữ gù lưng quanh nàng:

– Kinh thành này thật tuyệt diệu, chẳng giống kinh thành của ta, vậy nó là của ai thế?

– Tâu Lệnh bà, đó là kinh thành thuộc quyền Chúa thượng của Lệnh bà, những kẻ thiếu đức không thể nào hưởng được cảnh vinh quang như thế này. Lệnh bà đã được vinh quang như vậy là nhờ công đức cao trọng của Lệnh bà.

Sau đó, Vua Dhataraṭṭha ra lệnh đánh chiêng trống khắp hoàng thành rộng năm trăm do-tuần, bố cáo với thần dân rằng kẻ nào để lộ tướng rồng tinh cho Công chúa Samuddajā thấy sẽ bị trừng trị ngay. Vì thế, không ai dám xuất hiện nguyên hình trước mặt nàng. Cho nên nàng hưởng cuộc sống rất êm ấm hòa hợp với nhà vua vì tưởng rằng đấy là cảnh giới nhân gian.

***

II. BẬC ĐẠI TRÍ DATTA

Theo thời gian, Vương hậu Dhataraṭṭha thụ thai và sinh hạ một vương tử có dung mạo khôi ngô nên được đặt tên là Sudassana. Sau đó, bà lại sinh hạ vương tử thứ hai đặt tên là Datta, đó chính là Bồ-tát. Rồi bà lại sinh vương tử thứ ba đặt tên là Subhaga và vương tử thứ tư tên Ariṭṭha. Dù đã sinh hạ bốn vương tử, bà vẫn chưa hề biết đây là cảnh giới của nāga. Nhưng một ngày kia, có người bảo Ariṭṭha:

– Vương hậu là giống người chứ không phải giống nāga.

Ariṭṭha tự nhủ: “Để ta thử mẹ xem sao.” Một ngày kia, trong lúc đang bú sữa mẹ, vương tử xuất lộ nguyên hình rắn rồng, lấy đuôi ve lưng bàn chân mẹ. Khi hoàng hậu thấy rồng, kinh hãi thét lên ném con xuống đất, lấy móng tay cào vào mắt con đến chảy máu ra. Vua nghe tiếng thét hỏi lý do và khi vua nghe chuyện Ariṭṭha làm ra, ngài bước đến hăm dọa:

– Đem tên tiểu nô này giết đi!

Công chúa biết bản tính nóng nảy của vua liền lên tiếng bênh vực con:

– Tâu Chúa thượng, thần thiếp đã đánh vào mắt vương nhi rồi, xin Chúa thượng tha tội cho nó.

Vua nghe vương hậu nói vậy liền tha:

– Thôi, trẫm còn làm sao được nữa!

Rồi vua tha thứ cho con. Từ ngày đó, hoàng hậu mới biết đây là xứ rồng nāga và cũng từ đó Ariṭṭha được gọi là Kāṇāriṭṭha (Độc Nhãn Ariṭṭha).

Bấy giờ, các vương tử đã đến tuổi trưởng thành. Vua cha giao cho mỗi vị một vương quốc rộng chừng một trăm do-tuần vuông, vinh quang lừng lẫy và mỗi vị có mười sáu ngàn long nữ hầu hạ trong cung đình. Vương quốc của vua cha cũng chỉ một trăm do-tuần vuông. Các vương tử hằng tháng đều đến vấn an đức vua cùng hoàng hậu. Nhưng Bồ-tát cứ nửa tháng lại yết kiến cha mẹ một lần, ngài vẫn thường đưa ra một số vấn đề xảy ra ở cảnh giới nāga và vẫn thường cùng vua cha đến yết kiến Đại Thiên vương Virukkha^[49] (Quảng Mục Thiên vương) để đàm đạo các vấn đề ấy.

Một ngày kia, Đại Thiên vương Virukkha cùng với hội chúng nāga lên cảnh giới chư thiên để chầu Thiên chủ Sakka, một vấn đề được đưa ra đàm đạo nhưng không có ai trong chư thiên giải đáp được trừ bậc Đại sĩ lúc ấy đang ngồi trên bảo tọa. Thế rồi, Thiên chủ tỏ lòng hâm mộ ngài, đem tặng hoa quả của cõi trời và bảo ngài:

– Này Hiền giả Datta, ngài có đại trí lớn như quả địa cầu, từ nay ta xin gọi ngài là Bhūridatta (Đại trí Datta).

Và Thiên chủ ban cho ngài danh hiệu ấy. Sau đó, bậc Đại sĩ bái yết Thiên chủ Sakka để tỏ lòng sùng kính và khi ngài ngắm vẻ huy hoàng tột đỉnh của thiên triều cùng các thiên nữ, ngài mơ ước được lên thiên giới: “Ta còn làm gì được với tướng nāga chuyên ăn ếch nhái này nữa? Thôi ta nguyện trở về thế giới nāga hành trì trai giới, tu tập công hạnh để được sinh lên cõi chư thiên.”

Suy nghĩ như vậy xong, khi trở về xứ nāga, ngài liền xin cha mẹ:

– Tâu Phụ vương cùng Mẫu hậu, con nguyện hành trì trai giới.

– Này Vương nhi, con hãy hành trì, nhưng trong lúc hành trì con chớ ra ngoài, chỉ ở trong cung điện trống vắng trong xứ rồng ở đây thôi, vì khi ra ngoài loài rồng sẽ gặp sự kinh sợ.

Ngài tuân lệnh, từ đó ngài chỉ trì giới trong hoa viên của cung nāga vắng vẻ. Nhưng các long nữ vẫn cứ chầu chực quanh ngài, đàn ca múa hát mãi, khiến ngài nghĩ thầm: “Nếu ta ở đây, việc trì giới của ta sẽ không bao giờ thành tựu, vậy ta sẽ đến cõi nhân gian mà trì giới mới được.” Rồi ngài sợ bị can ngăn nếu đem việc đó tâu với vua cha nên ngài bảo vương phi:

– Này Vương phi, nếu ta lên cõi nhân gian sẽ đến một cây đa trên bờ sông Yamunā, ta sẽ cuộn mình trên gò mối gần đó mà hành trì giới luật đủ bốn phép,^[50] rồi ta sẽ nằm đó tu tập, trì giới suốt đêm. Sau đó, Vương phi hãy phái thị nữ cứ mỗi buổi sáng, lúc rạng đông, đến trang hoàng hương hoa cho ta rồi đàn ca múa hát rước ta về lại cảnh giới nāga.

Nói xong, ngài cuộn mình trên gò mối và nói to:

– Kẻ nào muốn cứ đến lấy máu thịt, xương da ta đi.

Rồi ngài trì giới gồm bốn phép, nằm đó với thân tướng chỉ gồm có đầu đuôi mà thôi. Đến rạng sáng ngày hôm sau, các long nữ đến và làm theo lệnh ngài đã ban, đưa ngài về lại cảnh giới nāga như cũ và cứ thế, ngài trì giới trong suốt một thời gian dài.

***

III. HAI CHA CON BÀ-LA-MÔN SĂN THÚ

Lúc bấy giờ, có một người Bà-la-môn sống ở một làng gần cổng thành Ba-la-nại, thường cùng con trai tên gọi Somadatta vào rừng đặt bẫy chông bắt thú rừng rồi gánh thịt đi bán để sinh nhai. Một ngày kia, gã chẳng bắt được con thú nào dù chỉ là một con tắc kè nhỏ, gã bảo con trai:

– Nếu ta về nhà tay không, mẹ con sẽ giận dữ, vậy ta cứ bắt lấy con gì cũng được.

Thế là gã đi về phía gò mối nơi Bồ-tát đang tĩnh tọa và quan sát dấu chân nai thường xuống dòng sông Yamunā để uống nước, gã bảo:

– Này con, đây là hang nai, con hãy đợi trong lúc cha bắt nai đến uống nước.

Và gã giương cung đứng dưới gốc cây chờ nai đến. Vào buổi chiều, một con nai đến uống nước liền bị bắn trọng thương, tuy nhiên nó chưa ngã xuống ngay nhưng vì mũi tên làm máu tuôn xối xả, nó liền chạy trốn. Hai cha con đuổi theo đến tận nơi nó ngã xuống, bắt lấy nó rồi ra khỏi rừng đến gốc cây đa thì mặt trời vừa lặn.

– Lúc này đi xa thì bất tiện lắm, thôi ta ở lại đây.

Nói xong, họ đặt con nai qua một bên rồi trèo lên cây, nằm trên cành. Gã Bà-la-môn thức giấc lúc rạng đông, cố nghe ngóng tiếng động của nai, vừa lúc đó các long nữ đến dâng sàng tọa hương hoa cho Bồ-tát. Ngài đã bỏ xác rồng và hiện hình thiên thần mang đủ bảo vật trang nghiêm ngồi trên sàng tọa sực nức hương hoa trong dáng điệu uy nghi của Thiên chủ Sakka.

Các long nữ thành kính cúng dường ngài vô số hương hoa rồi trỗi khúc nhạc thiên đường, đồng thanh ca múa. Khi gã Bà-la-môn nghe tiếng nhạc, gã tự hỏi: “Ai đây, ta phải xem sao mới được!” Gã liền gọi con trai nhưng cậu bé vẫn cứ ngủ say. Gã tự nhủ: “Thôi để nó ngủ. Nó còn mệt thì ta đi một mình vậy.” Gã leo xuống đất tiến đến gần ngài. Các long nữ thấy gã liền độn thổ ngay cùng các nhạc khí, trở về cảnh giới nāga, chỉ còn Bồ-tát ngồi lại một mình. Gã Bà-la-môn đứng gần ngài ngâm hai vần kệ hỏi ngài:

797. Hồng nhãn thiếu sinh được thấy đây,

Là ai, tỏa rộng đôi bờ vai,

Mười nàng xuân nữ vây quanh nọ,

Đeo xuyến vàng, xiêm áo đẹp thay?

798. Chàng là ai ở giữa rừng xanh,

Như lửa thêm dầu mỡ mới tinh,

Có phải Sakka, thần đại lực,

Hay là rồng chúa đại oai danh?

Bậc Đại sĩ nghe vậy thầm nghĩ: “Nếu ta bảo là một vị Đế-thích, gã sẽ tin ngay vì gã là một Bà-la-môn, nhưng ta phải nói sự thật. Thế là ngài nói về nòi giống nāga của ngài:

799. Ta chúa nāga, lực đại hùng,

Với luồng khí độc mạnh vô song,

Đất nước phồn vinh, dân lớn bé,

Ta đây nổi giận giết tiêu vong.

800. Mẫu thân ta chính Samuddajā,

Chúa tể Dhataraṭṭha, thân phụ ta,

Em của Sudassana thái tử,

Tên ta là Bhūridatta.

Nhưng khi bậc Đại sĩ nói xong, ngài liền nghĩ: “Bà-la-môn này hung ác, gã có thể phản ta, tiết lộ ta với người bắt rắn và thế là cản trở việc trì giới của ta.Vậy ta đưa gã về vương quốc nāga, tiếp đãi gã trọng thể tại đó, như thế ta vẫn không gián đoạn việc hành trì giới luật.” Thế là ngài bảo gã:

– Này hiền hữu Bà-la-môn, ta muốn tiếp đãi ông thật trọng thể, vậy bây giờ hãy theo ta đến xứ sở nāga đầy lạc thú!

– Tâu Chúa thượng, hạ thần còn một con trai, nếu hạ thần có đi, xin cho con trẻ đi cùng!

Bồ-tát đáp:

– Hiền hữu cứ đi tìm hiền điệt lại đây!

Rồi ngài tả nơi cư ngụ của ngài cho gã biết:

801. Hồ kia u tối thật kinh hoàng,

Sóng nước không ngừng, bão tố dâng,

Nhà của ta, thần dân trú ngụ,

Còn ai dám trái lệnh ta ban.

802. Hãy lặn chìm trong làn sóng xanh,

Đàn công, đàn hạc gọi đồng thanh,

Xuống đây tận hưởng niềm hoan lạc,

Dành sẵn cho ai giữ giới hành.

Gã Bà-la-môn đi tìm con, kể chuyện cho con nghe rồi đem con trở lại và bậc Đại sĩ liền đưa họ đến bên bờ sông Yamunā. Khi đứng đó, ngài bảo:

803. Hiền hữu cùng con chớ ngại ngùng,

Theo lời ta bảo, sống ung dung,

Vinh quang hạnh phúc trong cung điện,

Lạc thú ta ban đủ mọi phần.

Nói xong, bậc Đại sĩ dùng thần lực đưa hai cha con đến cảnh giới nāga, nơi đây họ hưởng cuộc sống thần tiên. Ngài ban cho họ phúc lạc của tiên giới, mỗi người có đến bốn trăm thiếu nữ nāga hầu hạ, vinh hoa phú quý thật không sao kể xiết. Bồ-tát vẫn tinh tấn hành trì giới luật, cứ nửa tháng ngài đi bái yết phụ vương, mẫu hậu và thuyết pháp; còn khi đến thăm gã Bà-la-môn, ngài thường vấn an gã và bảo:

– Hiền hữu cần gì cứ nói cho ta biết, xin cứ hưởng lạc thú, đừng để bất toại điều gì!

Rồi sau khi chào hỏi Somadatta ân cần, ngài trở về tu thất của ngài. Gã Bà-la-môn sau khi sống trong cảnh giới nāga được một năm, do trước đây thiếu tu tập công đức, dần dần cảm thấy không toại ý, chỉ muốn trở về nhân gian. Cảnh giới nāga đối với gã chẳng khác nào địa ngục. Cung điện được trang hoàng lộng lẫy chỉ giống như nhà tù, các cung nữ nāga được điểm trang vàng ngọc cũng tựa như bầy quỷ cái. Gã nghĩ thầm: “Ta chán lắm rồi, để ta hỏi thử xem Somadatta nghĩ sao.” Gã tìm con trai và hỏi:

– Con có được toại nguyện chăng?

– Làm sao con lại bất mãn được? Cha con ta không nên nghĩ như vậy. Còn thân phụ không toại nguyện chăng?

– Đúng vậy!

– Tại sao thế?

– Vì ta không gặp được mẹ con cùng anh em con, thôi ta cùng đi về xứ.

Người con bảo không muốn đi về, nhưng vì bị cha nài mãi nên cuối cùng cũng thuận. Gã Bà-la-môn nghĩ thầm: “Con ta đã ưng thuận ra đi, nhưng nếu ta bảo với Hoàng tử Bhūridatta rằng ta không toại nguyện, hoàng tử sẽ ban cho ta thật nhiều ân huệ khác nữa và thế là ta không thể đi về. Mục đích của ta chỉ đạt được bằng một cách này thôi: Ta sẽ tả cảnh huy hoàng của ngài rồi hỏi ngài: ‘Tại sao ngài rời bỏ mọi vinh quang để lên nhân thế hành trì trai giới?’ Khi ngài đáp: ‘Để được lên thiên giới’, ta sẽ bảo ngài: ‘Chúng thần lại càng phải nên tu tập như thế hơn nữa vì chúng thần đã sống bằng nghề sát sinh hại mạng. Thần cũng muốn trở lại trần thế để thăm quyến thuộc xong rồi sẽ xuất gia sống đời khổ hạnh.’ Thế là ngài sẽ phải để ta đi!”

Sau khi quyết định xong, một ngày kia, Bồ-tát đến hỏi thăm gã xem có gì chưa toại ý chăng, gã liền vội trấn an ngài rằng không có điều gì gã mơ ước mà ngài không ban cho gã, rồi không hề nói gì đến ý định ra đi, trước tiên gã chỉ ngâm kệ tả cảnh phồn vinh thịnh vượng của xứ ngài:

804. Đất bằng trải rộng khắp nơi nơi,

Hoa trắng tagara nở rợp trời,

Tổ bọ yên chi màu đỏ thắm,

Rừng xanh rực rỡ phủ nền tươi.

805. Đền đài linh hiển khắp trong rừng,

Hồ lắm thiên nga đắm mắt trần,

Tô điểm lá sen tàn rải rác,

Khác nào các tấm thảm đang nằm.

806. Cung đình ngàn cột trụ nguy nga,

Tiên nữ bao nàng rộn múa ca,

Cột trụ dát toàn châu ngọc quý,

Tứ bề phản chiếu ánh trời xa.

807. Ngài có cung đình thật hiển vinh,

Chính nhờ công đức đã hoàn thành,

Mọi niềm ước nguyện đều viên mãn,

Ngay khi nguyện ước mới thành hình.

808. Ngài chẳng ước mơ điện Ngọc hoàng,

Thiên triều tráng lệ sánh sao ngang,

Cung ngài vinh hiển còn hơn thế,

Với cảnh huy hoàng chiếu ánh quang.

Bậc Đại sĩ đáp:

– Này hiền hữu Bà-la-môn, đừng nói thế, cảnh vinh quang của ta so với Thiên chủ Sakka chỉ như hạt cải bên cạnh núi Sineru (Tu-di). Chúng ta không bằng được quần thần của ngài nữa.

Rồi ngài ngâm kệ:

809. Ý dẫu tối cao chẳng dám mơ,

Vinh quang ngôi vị của Sakka,

Bốn Thiên vương ở trong triều đại,

Mỗi vị một miền được định ra.

Khi ngài nghe gã lặp lại: “Cung điện của ngài chẳng khác nào cung Thiên chủ Sakka”, ngài đáp:

– Ta đã nghĩ đến chuyện này từ lâu, chính vì ta muốn lên điện Vejayanta (Tối Thắng) mà ta thực hành sự tu tập trai giới.

Rồi ngài ngâm kệ nói rõ tâm nguyện mình:

810. Ta mong tha thiết cảnh cao đường,

Của các bậc tiên thánh vĩnh hằng,

Vì thế ta ngồi trên ổ mối,

Hành trì giới hạnh mãi không ngừng.

Gã Bà-la-môn nghe vậy thầm nghĩ: “Nay ta đã có cơ hội rồi đây”, và với lòng hân hoan, gã ngâm kệ xin phép ngài ra đi:

811. Thần đã cùng con trẻ bắt hươu,

Ngày xưa bôn tẩu chốn rừng sâu,

Bạn bè để lại nhà không biết,

Sống chết thần nay hiện ở đâu.

812. Bhūridatta, thần muốn đi,

Hỡi ngài minh chúa tộc Kāsi,

Chúng thần cất bước thăm lần nữa,

Quyến thuộc thân bằng ở chốn quê.

Bồ-tát đáp:

813. Ta muốn các ngài ở chốn đây,

Cùng ta hưởng hạnh phúc bao ngày,

Nơi nào trên chốn nhân gian ấy,

Ngài thấy bình an giống cảnh này?

814. Nhưng nếu ngài mong ở chốn kia,

Thì ngài hãy hưởng lạc tràn trề,

Rồi sau sẽ giã từ đi nhé,

Hạnh phúc ngài mong gặp bạn bè.

Rồi ngài suy nghĩ: “Nếu gã nhờ ta mà có được hạnh phúc chắc gã sẽ không tiết lộ ta với ai đâu, ta sẽ cho gã viên ngọc như ý (ban mọi điều ước).” Ngài liền tặng gã viên ngọc rồi bảo:

815. Kẻ được mang viên bảo ngọc thần,

Ngắm đàn con cháu với gia trang,

La-môn lấy ngọc và đi nhé,

Chẳng có bao giờ gặp bất an.

Gã Bà-la-môn đáp:

816. Hạ thần hiểu rõ những lời ngài,

Ngài thấy thần nay đã lão lai,

Thần sẽ đi theo đời khổ hạnh,

Nghĩa gì lạc thú ở trên đời?

Bồ-tát nói:

817. Nếu ngài chẳng giữ trọn lời thề,

Tìm thú thế nhân lần nữa kia,

Thì hãy đến tìm ta lại nhé,

Ta ban ngài lạc thú tràn trề.

Gã Bà-la-môn đáp:

818. Bhūridatta, cảm tạ muôn vàn,

Ân huệ mà ngài đã phát ban,

Ví thử thần tìm cơ hội tốt,

Sẽ về mong được hưởng hồng ân.

Bậc Đại sĩ thấy rằng gã không còn muốn ở lại đây nữa nên ngài ra lệnh bốn đồng tử nāga dẫn gã trở lại cõi trần.

***

Bậc Đạo sư diễn tả việc này như sau:

819. Bhūridatta lệnh truyền ban:

Bốn tiểu long thần, hãy bước chân,

Đem vị La-môn ta ủy thác,

Dẫn người trở lại chốn người mong.

820. Nghe lời xong, các vị long thần,

Lập tức lệnh ngài được phục tuân,

Họ dẫn Bà-la-môn đến chốn,

Rồi đi để lại gã đơn thân.

Trên đường về, lão Bà-la-môn bảo con:

– Này Somadatta, ta sẽ giết được con nai chỗ này và con lợn chỗ kia.

Rồi thấy một hồ nước, gã kêu lên:

– Này Somadatta, xuống tắm đi!

Thế là cả hai cha con cởi hết áo quần thần tiên ra cuộn thành một bó đặt trên bờ, xuống hồ tắm. Lập tức, áo quần biến mất về cảnh giới nāga, chỉ còn bộ áo quần nghèo khổ màu vàng xưa kia của họ mang lên người cùng với cung, tên, giáo hiện ra như ngày xưa ấy.

– Cha ơi, cơ nghiệp tiêu tan hết rồi!

Somadatta kêu gào lên thế. Nhưng cha cậu vội an ủi:

– Đừng lo gì, hễ còn hươu nai trong rừng là ta còn có kế sinh nhai.

Mẹ Somadatta nghe họ về, vội chạy ra đón vào nhà, thiết đãi cơm rượu thỏa thuê. Khi gã Bà-la-môn đã ăn xong và đi ngủ, người mẹ hỏi con:

– Lâu nay hai cha con đi đâu thế?

– Thưa mẹ, cha con và con được vua nāga là Bhūridatta mang đến xứ nāga thần tiên, nhưng vẫn không toại nguyện nên nay lại trở về.

– Thế con có mang về được món châu báu nào không?

– Thưa mẹ, không.

– Thế vị vua đó không cho con món châu báu nào sao?

– Thưa mẹ, Vua Bhūridatta đã tặng cho cha con một viên ngọc ban mọi điều ước, nhưng cha con từ chối.

– Vì cớ sao?

– Cha con bảo là muốn làm ẩn sĩ tu hành.

– Sao lâu nay đã vứt lại cho ta cả một gánh nặng con cái và đi ở xứ nāga, bây giờ lão đòi làm ẩn sĩ à?

Thế là bà nổi cơn thịnh nộ, đập vào lưng gã bằng chiếc thìa lâu nay vẫn dùng nó chiên cơm rồi mắng gã xối xả:

– Ông thật là thứ Bà-la-môn ác độc, tại sao ông bảo là sắp đi tu làm ẩn sĩ và từ chối báu vật? Rồi tại sao ông còn vác mặt về nhà mà không thực hiện nguyện ước tu hành? Hãy cút ra khỏi nhà ta ngay!

Nhưng gã bảo vợ:

– Này hiền thê, xin nàng chớ vội thịnh nộ, hễ còn hươu nai trong rừng là ta còn cấp dưỡng mẹ con nàng.

Thế là ngày hôm sau, gã cùng con trai vào rừng tiếp tục tìm kế sinh nhai bằng nghề cũ.

IV. VIÊN NGỌC THẦN VÀ GÃ BẮT RẮN

Lúc bấy giờ, có một con chim Garuḷa^[51] sống trong cây bông vải ở vùng Tuyết Sơn gần đại dương miền Nam, bay lượn trên mặt nước rồi sà xuống vùng Tuyết Sơn chụp lấy đầu của một chúa rồng. Đây là thời kỳ chim Garuḷa chưa biết cách bắt rồng. [Chúng biết cách bắt này trong Chuyện long vương Paṇḍara^[52]]. Vì thế, dù đã chụp được đầu rồng mà không làm bắn nước tung tóe, nó lại mang rồng toòng teng đến đỉnh núi Tuyết.

Một Bà-la-môn trước đây là dân xứ Kāsi, sống ẩn dật trên núi này trong một chòi lá, cuối lối đi có mái che là một cây đa lớn nên ban ngày ông vẫn cư ngụ dưới gốc cây. Chim Garuḷa mang rồng đến ngọn cây đa, con rồng cố thoát ra nên cuộn đuôi quanh một cành. Chim Garuḷa không biết việc này, lấy toàn lực bay vụt lên trời mang theo cây đa bật gốc. Chim thần mang rồng đến cây bông vải, dùng mỏ phanh bụng rồng ra, ăn hết mỡ rồi ném xác xuống biển.

Cây đa rớt xuống đánh ầm, chim thần không biết vì sao có tiếng động lớn như vậy liền nhìn xuống thấy cây đa, nó tự hỏi: “Cây này ta mang từ đâu lại?” Rồi nhận ra đó là cây đa ở cuối lối đi có mái che của ẩn sĩ kia, nó suy nghĩ: “Cây đa rất ích lợi cho vị ấy, không biết có tai họa gì giáng xuống cho ta chăng? Ta thử đi hỏi ông xem sao!”

Rồi nó giả dạng làm một tiểu sinh đến gặp ẩn sĩ trong lúc ông đang đập đất cho bằng phẳng lại. Thế là vương điểu đảnh lễ ẩn sĩ xong, ngồi qua một bên, hỏi thăm sự tình như thể nó không biết gì những việc đã xảy ra:

– Cây gì đã mọc ở chỗ ấy?

Vị ẩn sĩ đáp:

– Một con chim Garuḷa mang một con rồng đi ăn thịt, con rồng quấn đuôi quanh một cành cây để cố trốn thoát, nhưng con chim mạnh quá bay vút lên không làm cây bật gốc theo và đây là nơi cây đã bật lên.

– Thế con chim mắc phải tội gì?

– Nếu nó không biết việc nó làm thì đó chỉ là vô ý thức, không phải tội lỗi.

– Thế còn trường hợp của rồng thì sao?

– Nó không cuộn vào cây với ý định làm hư hại cây, cho nên nó cũng không có tội.

Chim chúa Garuḷa hài lòng với lời giải thích của ẩn sĩ liền nói:

– Này hiền hữu, ta chính là vương điểu Garuḷa, ta rất hài lòng với lời giải thích vấn đề của ông. Nay ông sống trong rừng này và ta lại biết thần chú Ālambāyana (thần chú bắt rồng rắn) quý vô giá. Ta sẽ tặng nó cho ông để đền đáp công ơn ông đã giải thích cho ta, mong ông nhận nó.

– Ta cũng đã biết nhiều thần chú lắm, hiền hữu cứ an tâm ra đi.

Nhưng chim chúa cứ nài ép mãi cuối cùng cũng năn nỉ được vị ẩn sĩ nhận lời nên nó trao bùa và chỉ những dược thảo cần thiết rồi tạ từ.

Lúc bấy giờ, ở Ba-la-nại có một Bà-la-môn nghèo khổ nợ nần tứ tung và bị các chủ nợ giày vò mãi, gã tự nhủ: “Sao ta lại cứ sống mãi như thế này? Ta thà vào rừng mà chết còn hơn!” Thế là gã bỏ nhà đi vào rừng, cứ đi như vậy cho đến khi gã đến lều ẩn sĩ. Gã vào xin ở lại và được ẩn sĩ vui lòng nhận vì gã siêng năng làm mọi phận sự. Vị ẩn sĩ tự nhủ: “Gã Bà-la-môn này giúp đỡ ta rất nhiều, vậy ta sẽ cho gã thần chú thiêng mà chim chúa đã cho ta.”

Vì thế, ông bảo gã:

– Này hiền hữu Bà-la-môn, ta biết thần chú Ālambāyana, ta sẽ cho ông, mong ông nhận lấy.

Gã đáp:

– Hiền hữu hãy an tâm, ta chẳng cần bùa chú gì cả.

Nhưng vị ẩn sĩ nài ép mãi, cuối cùng cũng thuyết phục gã kia lấy bùa rồi chỉ bảo cho gã những loại cây thuốc cần thiết và cách sử dụng bùa. Gã Bà-la-môn tự nhủ: “Ta đã có kế sinh nhai rồi!” Thế là sau khi ở lại thêm vài ngày, gã lấy cớ bị chứng phong thấp và sau khi xin vị ẩn sĩ thứ lỗi, gã kính cẩn từ giã và đi khỏi khu rừng. Qua nhiều chặn đường, gã đến bờ sông Yamunā, đi dọc theo đường cái, miệng lầm thầm câu thần chú.

Ngay lúc bấy giờ, cả ngàn tiểu đồng nāga, vốn là thị giả của Bhūridatta đang mang viên bảo châu như ý ấy. Họ đã ra khỏi cảnh giới nāga, ngồi nghỉ chân và đặt bảo ngọc trên một đụn cát, rồi sau khi nô đùa suốt đêm dưới làn nước nhờ ánh sáng tỏa ra từ viên bảo châu ấy, họ mang hết mọi món trang sức lên mình lúc trời mới tảng sáng, thâu hào quang của bảo châu lại và ngồi canh chừng.

Gã Bà-la-môn đến đó ngay lúc gã đang lầm thầm câu thần chú, đám tiểu đồng nghe thần chú hoảng sợ vì tưởng đó là vương điểu Garuḷa liền độn thổ về cảnh giới nāga mà quên lấy viên bảo ngọc. Gã Bà-la-môn thấy bảo ngọc liền kêu to:

– Thần chú của ta đã linh nghiệm tức thì.

Gã vui mừng lượm bảo ngọc ra đi. Ngay lúc ấy, gã thợ săn Bà-la-môn đang cùng với Somadatta đi săn nai, chợt thấy viên bảo ngọc trong tay gã kia liền bảo con:

– Đó phải chăng chính là viên bảo ngọc mà Bhūridatta cho ta?

Người con đáp:

– Vâng, chính phải.

– Được, thế thì ta sẽ nói cho gã kia biết những tính tai hại của viên ngọc rồi đánh lừa gã để dành viên ngọc cho ta.

– Thưa cha, trước kia cha đã không lấy viên bảo ngọc khi Bhūridatta tặng cha, nay vị Bà-la-môn này chắc chắn sẽ dối gạt được cha cho mà xem. Cha nên yên lặng thì hơn.

– Cứ thế, con sẽ thấy ai dối gạt được ai hay nhất, gã ấy hay cha.

Rồi gã tiến đến gần Ālambāyana và bảo gã kia:

821. Từ đâu ông có bảo châu này,

Của báu tốt lành, như ý đây,

Viên đá có nhiều đặc tính quý,

Mà ông nắm giữ ở trên tay?

Ālambāyana đáp vần kệ sau:

822. Sáng nay ta rảo bước trên đường,

Ta thấy ngọc ngay chỗ nó nằm,

Vệ sĩ mắt hồng ngàn đứa chạy,

Để cho ta được miếng mồi ngon.

Gã thợ săn Bà-la-môn muốn đánh lừa gã kia liền nói thêm ba vần kệ kể những tai hại của viên bảo ngọc vì muốn giành phần cho mình:

823. Nếu được nâng niu, quý trọng nhiều,

Để dành cẩn thận, hoặc thường đeo,

Ngọc làm toại nguyện cho người chủ,

Dù lớn bao nhiêu đủ mọi điều.

824. Với người bất cẩn, chẳng lưu tâm,

Lúc bảo quản hay đeo ở thân,

Khi ấy bảo châu thành đá cuội,

Và mang tổn thất bởi sai lầm.

825. Nay ông chẳng có việc cần dùng,

Cũng chẳng có tài giữ bảo châu,

Vậy hãy đưa ta và đổi lấy,

Vàng ròng đây chẵn một trăm cân.

Ālambāyana liền đáp kệ:

826. Ta sẽ không đem bán bảo châu,

Dù bò hay ngọc quý ông trao,

Các điềm của nó ta tường tận,

Nó chẳng bao giờ bán được đâu.

Gã Bà-la-môn nói:

827. Nếu ngọc hay bò chẳng thể mua,

Ngọc kia ông có được bây giờ,

Giá nào ông bán ra viên ngọc,

Hãy nói ta nghe rõ thật thà.

Ālambāyana đáp:

828. Ai bảo cho ta biết chốn nào,

Tìm ra rồng chúa đại anh hào,

Ta cho người ấy ngay viên ngọc,

Tỏa sáng bốn bề rực rỡ sao.

Gã Bà-la-môn hỏi:

829. Có lẽ nào đây chính điểu vương,

Hôm nay giả dạng Bà-la-môn,

Đi tìm dấu vết săn mồi thịt,

Để bắt long vương lấy món ngon?

Ālambāyana đáp:

830. Ta quả thật không phải điểu vương,

Mắt ta chẳng thấy bóng chim thần,

Danh y, đạo sĩ là ta đấy,

Nọc rắn rồng là việc sở trường.

Gã Bà-la-môn nói:

831. Phải chăng ông có lực thần nào,

Hay đã học hành kỹ thuật cao,

Việc ấy khiến ông không nhiễm độc,

Khi cầm nọc rắn giết người sao?

Gã miêu tả năng lực của mình như sau:

832. Kosiya ẩn sĩ chốn rừng hoang,

Khổ hạnh dài lâu giữ vững vàng,

Chim chúa sau cùng đem tiết lộ,

Cho ngài bùa chú bắt long thần.

833. Bậc Thánh tối cao sống ẩn thân,

Trên sườn núi nọ thật cô đơn,

Nhiệt tình hầu hạ ngài, ta đã

Phụng sự ngày đêm chẳng nhọc nhằn.

834. Vì vậy, cuối cùng để thưởng công,

Cho ta hầu hạ những năm ròng,

Đạo sư khả kính ta tôn quý,

Tiết lộ cho ta mật chú thần.

835. Tin vào chú thuật vạn quyền năng,

Ta chẳng sợ rồng rắn cực hung,

Những nọc giết người, ta giải hết,

Ta là Trí giả Ālambāyana.

Trong khi nghe gã này nói, gã thợ săn Bà-la-môn nghĩ thầm: “Gã Ālambāyana này sẵn sàng trao bảo ngọc cho kẻ nào chỉ chỗ chúa rồng, vậy ta chỉ chỗ của long vương Bhūridatta cho gã rồi lấy bảo ngọc.” Thế là gã ngâm kệ hỏi ý kiến con trai:

836. Con hỡi, ta tranh lấy bảo châu,

Soma, ta hãy vội đi mau,

Đừng làm lỡ vận như người dại,

Đập đĩa cơm bằng gậy bấy lâu.

Somadatta đáp:

837. Mọi hiển vinh ngài đã phát ban,

Khi cha đi đến ở tha phương,

Nay cha trở mặt và ăn cướp,

Như vậy là đền nghĩa đáp ân?

838. Ví dù cha muốn được giàu sang,

Đi tìm như trước ở long vương,

Xin ngài, ngài sẽ vui lòng tặng,

Mọi thứ cha mong ước thỏa lòng.

Gã Bà-la-môn đáp:

839. Những thứ được do bởi vận may,

Chén cơm nằm sẵn ở trong tay,

Ăn ngay đừng hỏi gì thêm nữa,

Con sẽ mất phần tặng thưởng này.

Somadatta nói:

840. Đất này đang há miệng chờ trông,

Lửa địa ngục nung nấu cực nồng,

Chờ đợi sau cùng người phản bội,

Hay cơn đói lả xé tan lòng,

Sống tàn, chết dở, con người ấy,

Kẻ dối lừa ngay bạn chí thân.

841. Hãy đi cầu Bhūridatta,

Nếu muốn giàu sang, ngài sẽ cho,

Điều nguyện ước hằng mong thỏa mãn,

Song cha gây tội lỗi này ra,

Con e tội ấy không lâu sẽ

Phát lộ cha ngay, thật đấy mà!

Gã Bà-la-môn đáp:

842. Song nhờ tế lễ thật cao sang,

Tội ác La-môn có thể mang,

Tuy thế về sau đều rửa sạch,

Chúng ta dâng đại lễ đăng đàn,

Như vầy sẽ được làm thanh tịnh,

Giải thoát tội kia thật dễ dàng!

Somadatta nói:

843. Cha hãy ngưng lời nói xấu xa,

Con không ở lại nữa bây giờ,

Lúc này chính lúc con từ biệt,

Con chẳng cùng cha bước nữa mà,

Vì sự đê hèn này cấu xé,

Đang làm thối nát trái tim cha.

Nói xong, chàng trai hiền đức kia bác bỏ lời cha dụ dỗ, thét vang lên bằng giọng sang sảng làm chấn động cả chư thần quanh vùng ấy:

– Ta không thể đồng hành với một kẻ tội lỗi như thế được!

Rồi chàng bỏ đi ngay trong khi người cha đứng lặng nhìn theo, sau đó chàng đi sâu vào rừng Tuyết Sơn, trở thành một ẩn sĩ, tu tập rồi chứng đắc các thắng trí cùng các thiền chứng, sau được sinh lên Phạm thiên giới.

***

Bậc Đạo sư diễn tả việc này qua các vần kệ sau:

844. Chàng trai cao thượng ấy Soma,

Khiển trách cha đang đứng phía xa,

Làm rung động chư thần chốn ấy,

Rồi nhanh chân bước khỏi rừng già.

Gã thợ săn Bà-la-môn nghĩ thầm: “Soma đi đâu nếu không phải là về nhà?” Rồi khi thấy Ālambāyana hơi phật ý, gã vội bảo:

– Này Ālambāyana đừng ngại gì, ta sẽ đưa ông đến chỗ long vương Bhūridatta.

Thế là gã đem Ālambāyana đến nơi chúa rồng đang trì giới và khi thấy ngài đang nằm cuộn tròn trên gò mối, đầu thu lại, gã đứng tránh sang một bên, đưa tay chỉ ngài và đọc kệ sau:

845. Bắt chúa rồng nơi chốn nó nằm,

Chụp ngay viên ngọc quý muôn vàn,

Hào quang đỏ rực màu tươi sáng,

Như mão miệng trên chóp phượng hoàng.

846. Hãy nhìn gò mối ở đằng xa,

Rồng chúa nằm kia, trải rộng ra,

Không có ý gì lo sợ cả,

Giăng mình như một đống bông tơ,

Nơi kia bắt lấy ngay rồng ấy,

Trước lúc nó hay bạn đến mà.

Bậc Đại sĩ mở mắt ra nhìn gã thợ săn Bà-la-môn kia, ngài suy nghĩ: “Việc này sẽ gây tai hại cho ngày trai giới của ta, ta đã đem gã ấy đến cung thất nāga rồi cho gã hưởng vinh hoa tột bực. Gã không nhận viên bảo ngọc ta ban cho, thế mà giờ đây gã trở lại với người bắt rắn. Tuy nhiên, nếu ta phẫn nộ với gã vì việc làm phản trắc này thì công đức của ta bị suy giảm. Giờ đây bổn phận tối cao của ta là giữ ngày trai giới đủ bốn phép không được vi phạm, cho nên, ví dù gã Ālambāyana kia có phân thân ta ra từng mảnh hay đem ta nấu chín hoặc lấy xiên đâm ta và nướng đi, ta cũng không được căm hận gã về những việc ấy.”

Thế rồi, ngài nhắm mắt lại, quyết giữ nhất tâm cao độ, ngài đặt đầu giữa đám mào rồi nằm hoàn toàn bất động.

***

V. BẬC ĐẠI TRÍ DATTA BỊ BẮT

Lúc ấy, gã thợ săn Bà-la-môn kêu lên:

– Này Ālambāyana, ông hãy bắt rồng này ngay rồi trao viên ngọc cho ta!

Gã Ālambāyana quá sung sướng khi nhìn thấy rồng chúa nên không chút lưu tâm đến viên bảo ngọc nữa, gã ném ngọc vào tay gã thợ săn bảo:

– Này hiền hữu Bà-la-môn, lấy ngọc đi!

Nhưng viên ngọc tuột ra khỏi tay gã và khi vừa rớt xuống đất liền biến mất vào cảnh giới nāga. Gã Bà-la-môn thấy mình mất hết cả ba thứ: Viên bảo châu, tình thân hữu với Bhūridatta và cả con trai nữa. Gã vừa đi về nhà vừa lớn tiếng khóc than:

– Ta mất hết cả rồi, ta đã không nghe lời con ta.

Còn gã Ālambāyana trước hết bôi khắp thân mình các loại thuốc thần, nhai một chút thuốc rồi phun lên mình, vừa đọc thần chú vừa đến cạnh Bồ-tát, nắm lấy đuôi kéo đầu ghì thật chặt, mở miệng ngài ra, phun vào nước miếng sau khi nhai thuốc. Rồng chúa nāga bản tính thuần tịnh không để cho mình nổi sân hận vì sợ vi phạm giới luật công hạnh, ngài cũng không trừng to mắt.

Sau khi gã dùng thuốc và đọc thần chú, gã nắm đuôi rồng, đầu dốc ngược, lắc mạnh cho rồng phun những thức ăn đã nuốt vào. Gã căng rồng nằm dài trên mặt đất rồi lấy tay đè mạnh thân rồng như thể đè chiếc gối. Gã chà xát cả bộ xương ngài, nắm đuôi, nện ngài như thể đập tấm vải. Bậc Đại sĩ không phẫn nộ mặc dù ngài đang chịu đau đớn như vậy.

***

Bậc Đạo sư diễn tả việc này qua kệ sau:

847. Nhờ các thuốc men đủ lực thần,

Đọc thần chú có ác công năng,

Gã cầm rồng chúa không kinh hãi,

Và bắt buộc ngài phải phục tuân.

Sau khi làm bậc Đại sĩ tơi tả như vậy, gã sửa soạn một cái giỏ đựng cây leo bỏ ngài vào, lúc đầu thân mình đồ sộ của ngài không vào lọt trong giỏ, nhưng sau khi đá vài cái, gã cố nhét ngài vào. Rồi đến một làng kia, gã đặt giỏ giữa làng rao to:

– Ai muốn xem rồng chúa thì ra mà xem!

Cả làng đổ xô ra vây quanh. Gã liền gọi chúa rồng ra. Bậc Đại sĩ suy nghĩ: “Tốt hơn hết là hôm nay ta nên múa để làm hài lòng dân chúng, có lẽ gã kiếm được nhiều tiền sẽ thả ta ra, thôi gã bảo ta làm gì ta cũng làm cả.” Thế là khi gã Ālambāyana đem ngài ra khỏi giỏ, bảo ngài phình ra, ngài liền phình lớn thân, khi gã bảo ngài thu nhỏ hay cuộn tròn hiện giáp sắt, hoặc hiện ra một mào, hai mào, ba mào, bốn, năm, sáu, bảy, tám, chín, mười, hai mươi, ba mươi, bốn mươi, năm mươi mào, một trăm mào, hoặc hiện mình cao thấp, hữu hình, vô hình, hoặc biến thành xanh, vàng, đỏ, trắng, hồng, hoặc phun nước hay phun khói cùng nước, ngài đều hiện đủ mọi hình dáng như gã ra lệnh và biểu diễn đủ tài nhảy múa. Người đứng xem không ai cầm được nước mắt và dân chúng đem tiền, vàng bạc, áo quần, đồ trang sức đủ loại nên chỉ trong làng ấy gã đã kiếm được cả một ngàn đồng tiền.

Lúc bấy giờ, thoạt đầu mới bắt được bậc Đại sĩ, gã có ý định thả ngài ra sau khi đã kiếm được một ngàn đồng tiền, nhưng khi đã kiếm được nhiều như thế, gã lại nói:

– Chỉ trong một ngôi làng nhỏ mà ta đã kiếm được chừng này, huống hồ đến kinh thành ta còn kiếm được bao nhiêu nữa.

Thế là sau khi để gia quyến ở lại đó, gã trang hoàng một cái giỏ bằng ngọc vàng thật đẹp, ném bậc Đại sĩ vào trong, gã lên một chiếc xe ngựa sang trọng cùng một đoàn tùy tùng rầm rộ. Cứ đến mỗi làng mạc, thị trấn, gã đều bắt ngài nhảy múa, sau cùng họ đến thành Ba-la-nại. Gã cho rồng chúa ăn mật và hạt ngũ cốc rang, lại giết ếch nhái cho ngài ăn, nhưng ngài không ăn vì sợ gã không chịu thả ngài ra. Nhưng dù ngài không ăn gì, gã vẫn bắt ngài diễn trò, bắt đầu tại bốn làng gần cổng thành, họ ở lại đó cả tháng ròng.

Rồi vào ngày rằm trai giới, gã tâu trình với vua rằng gã sẽ cho biểu diễn tài múa rồng hầu vua ngự lãm. Vì thế, vua ban lệnh bằng một hồi trống cho dân chúng tụ tập lại đông đủ và những tầng ghế sân khấu được dựng lên trước sân chầu.

***

VI. BẬC ĐẠI TRÍ DATTA ĐƯỢC GIẢI CỨU

Nhưng vào ngày Bồ-tát bị Ālambāyana bắt, mẹ của Bồ-tát nằm mơ thấy một người da đen mắt đỏ vung kiếm cắt tay bà mang đi, máu chảy ròng ròng. Bà kinh hoàng tỉnh giấc, sờ tay phải mới biết mình nằm mơ. Rồi bà suy nghĩ: “Ta đã thấy một giấc mơ hãi hùng, nó báo trước một tai họa nào đó sắp xảy ra hoặc cho bốn con ta, hoặc cho Đại vương Dhātaraṭṭha, hoặc cho chính ta.”

Nhưng lập tức bà liên tưởng ngay đến Bồ-tát: “Hiện nay tất cả các con ta đều ở cảnh giới nāga trừ Bhūridatta lên cõi nhân gian quyết tâm hành trì giới luật với lời nguyện giữ ngày trai giới nên ta lo lắng không biết có kẻ bắt rắn hay chim Garuḷa nào bắt con ta chăng.”

Bà cứ băn khoăn mãi về ngài như thế, nửa tháng trôi qua, bà rất u sầu, tự nghĩ: “Con ta không thể nào sống xa ta trong nửa tháng được, chắc có tai nạn gì xảy ra cho con ta rồi.” Một tháng trôi qua không biết bao nhiêu lệ sầu đã tuôn ra từ mắt bà trong cơn đau buồn ấy, bà cứ ngồi nhìn con đường ngài thường trở về nhà, nói không ngớt:

– Chắc chắn bây giờ con ta phải trở về nhà, chắc chắn bây giờ con ta phải trở về nhà!

Lúc ấy, Thái tử Sudassana cùng một đoàn tùy tùng đông đảo đến yết kiến phụ vương và mẫu hậu sau một tháng xa cách. Sau khi để đoàn tùy tùng đứng ngoài điện, chàng bước lên nội cung đảnh lễ mẹ xong, đứng sang một bên, nhưng vì đang lo buồn chuyện Bhūridatta, bà không nói với chàng một lời nào cả. Chàng nghĩ thầm: “Trước kia, bất cứ khi nào ta về thăm mẹ, mẹ ta đều vui mừng tiếp đón ân cần niềm nở, thế sao hôm nay mẹ ta lại buồn thảm quá như vậy, vì cớ gì?” Thế là chàng hỏi mẹ:

848. Mẹ thấy con về đủ chiến công,

Mọi điều ước nguyện đã vuông tròn,

Tuy nhiên chẳng tỏ bày vui vẻ,

Khuôn mặt mẹ đầy vẻ tối sầm.

849. Như hoa sen được hái thô sơ,

Rũ xuống trong tay, chóng héo khô,

Có phải đây là cách mẹ đón,

Khi con trở lại tự phương xa?

Nghe hỏi vậy mà bà không nói gì. Sudassana nghĩ: “Không biết có ai làm cho mẹ giận hay đau lòng gì không?” Chàng ngâm kệ khác hỏi mẹ thêm:

850. Có kẻ nào la mắng mẹ không,

Hay là mẹ khổ não trong lòng,

Khiến cho mẹ mặt mày u ám,

Khi mẹ thấy con trở lại chăng?

Bà mẹ đáp như sau:

851. Mẹ đã thấy cơn ác mộng vầy,

Cách đây một tháng đúng hôm nay,

Một người đến cắt lìa tay phải,

Khi mẹ nằm sàng tọa ngủ say,

Rồi nó kéo đi tay vấy máu,

Lệ ta chẳng cản được người này.

852. Tràn ngập lòng ta nỗi hãi hùng,

Từ khi thấy cảnh tượng hung tàn,

Đêm ngày ta chẳng hề hay biết,

Một phút mừng vui hoặc lạc an.

Nói xong, bà lớn tiếng khóc than:

– Ta không biết con yêu quý của ta giờ đây ở đâu, chắc lại có tai họa gì xảy ra cho em con rồi.

Và bà nói to lên:

853. Vương nhi, bao mỹ nữ thanh xuân,

Ngày trước thường kiêu hãnh kế gần,

Trang điểm lưới vàng, tóc óng ả,

Datta con hỡi, vắng long quân!

854. Quanh chàng bao chiến sĩ oai hùng,

Lẫm liệt tuốt gươm, các hạ thần,

Như khóm kaṇikāra hoa chói sáng,

Ôi! Ta tìm kiếm đã hoài công!

855. Ta phải đi theo dấu vết chân,

Tìm nơi chàng đã định nương thân,

Hoàn thành nguyện ước đời tu sĩ,

Và tự biết chàng có vạn an.

Nói xong, bà cùng các thị vệ của chàng và các cung nữ của bà đi ra ngoài. Lúc bấy giờ, các vương phi của Bhūridatta không thấy ngài trên gò mối liền nghĩ rằng ngài về thăm mẹ nên họ không lo lắng, nhưng khi được tin bà đang khóc lóc vì không thấy con đâu, họ đều chạy ra đón bà và quỳ xuống chân bà đồng lớn tiếng kêu than:

– Ôi Mẫu hậu, cả tháng nay chúng thần thiếp chưa gặp đức phu quân.

***

Bậc Đạo sư diễn tả lại cảnh ấy như sau:

856. Các vương phi của vị long vương,

Nhìn mẫu hậu đang bước đến gần,

Họ khóc than vô cùng thảm thiết,

Và dang tay trước mặt bà hoàng.

857. “Long quân danh tiếng Bhūridatta,

Đi vắng nơi đâu một tháng qua,

Sống thác, chúng thần không thể biết,

Trong lòng tuyệt vọng, nói sao giờ.”

Mẹ của Bhūridatta cùng các vương phi than khóc ở giữa đường rồi cùng nhau bước vào cung, nỗi sầu khổ của bà tuôn ra không nguôi khi bà nhìn thấy sàng tọa của con.

858. Giống như chim mẹ quá đơn côi,

Nhìn tổ vắng, con bị giết rồi,

Cũng vậy sầu dâng hoài dạ mẹ,

Bhūridatta bặt tăm hơi.

859. Giống chim ó biển quá đơn côi,

Nhìn tổ vắng, con bị giết rồi,

Cũng vậy sầu dâng hoài dạ mẹ,

Bhūridatta bặt tăm hơi.

860. Và giống như con ngỗng sắc hung,

Nơi hồ nhỏ cạn nước khô khan,

Cũng vậy sầu dâng hoài dạ mẹ,

Bhūridatta vẫn bặt tăm.

861. Thẳm nơi dạ mẹ nỗi bi thương,

Thiêu đốt lửa đang nóng đỏ bừng,

Như thể lò rèn của chú thợ,

Ngoài không thấy cháy, trong hừng hừng.

Trong lúc bà than khóc như vậy, cung thất của Bhūridatta vang dội lên một âm thanh như tiếng biển cả đang động. Không một ai có thể đứng yên. Cả cung thất như rừng cây sāla bị rung chuyển trong cơn bão thổi từ dãy núi Yugandhara.

***

Bậc Đạo sư diễn tả quang cảnh như sau:

862. Như sāla ngã dưới cơn dông,

Cành lá gãy lìa, rễ bật tung,

Cũng vậy vợ con và mẹ nữa,

Nằm trong nhà vắng vẻ tan hoang.

Cả hai hoàng đệ Ariṭṭha và Subhaga đến phụng dưỡng cha mẹ, nghe tiếng động này vội chạy vào cung của Bhūridatta và trấn an mẫu thân.

Bậc Đạo sư diễn tả cảnh ấy như sau:

863. Ariṭṭha với Subhaga,

Nôn nóng đến an ủi mẹ già,

Nghe tiếng khóc than rền thảm thiết,

Tại nhà của Bhūridatta.

864. Xin mẹ an lòng, dứt khóc than,

Đây là số phận của trần gian,

Mọi loài đều phải qua sinh tử,

Quy luật vô thường vạn vật mang.

Samuddajā đáp:

865. Con ơi, mẹ biết luật rành rành,

Đây số phận muôn loại chúng sinh,

Nhưng mẹ muộn sầu, tâm chấn động,

Khi không nhìn thấy Bhūridatta.

866. Quả thật, nếu không thấy được con,

Bảo châu đem hỷ lạc tâm hồn,

Bhūridatta Đại trí thì ta sẽ,

Kết liễu đêm nay cuộc sống buồn!

Các vương tử vội bảo:

867. Đừng quá sầu bi, hỡi mẹ hiền,

Hãy làm dịu bớt nỗi u phiền,

Chúng con sẽ đón về vương đệ,

Xuyên suốt qua toàn cõi đất liền,

Ở khắp mọi nơi và mọi hướng,

Chúng con theo dõi vết chân em.

868. Băng qua đồi núi hoặc đồng bằng,

Thị trấn và khắp các xóm làng,

Cho đến khi tìm ra tiểu đệ,

Chỉ trong độ khoảng mươi ngày đàng,

Chúng con xin hứa cùng hiền mẫu,

Đem tiểu đệ về được vạn an.

Lúc đó, Sudassana suy nghĩ: “Nếu cả ba anh em ta cùng đi về một hướng e rằng chậm trễ mất, vậy chúng ta phải đi về ba xứ khác nhau: Một lên cõi thiên thần, một đến Tuyết Sơn, một lên cõi nhân gian. Nhưng nếu Kāṇāriṭṭha lên cõi nhân gian, em ta sẽ đốt hết làng xóm, thị trấn nào mà em ta tìm ra được Bhūridatta vì em ta bản tính độc ác, không nên để em ta lên đó.”

Thế là chàng bảo em:

– Vương đệ Ariṭṭha, hãy lên cõi trời, xem có phải chăng Thiên chủ triệu vương đệ Bhūridatta để thuyết pháp cho các ngài thì hãy đưa vương đệ trở về.

Chàng lại bảo Subhaga:

– Vương đệ, hãy lên Tuyết Sơn tìm Bhūridatta trong cả năm con sông và đem về đây.

Còn chàng quyết định phần mình lên cõi nhân gian. Chàng suy nghĩ: “Nếu ta giả dạng kim đồng, dân chúng sẽ phỉ báng ta, thôi ta phải giả dạng một ẩn sĩ vì các vị khổ hạnh thường được người đời quý trọng, niềm nở chào đón.” Thế là chàng cải trang làm một vị ẩn sĩ khổ hạnh, từ giã mẹ ra đi.

Lúc bấy giờ, Bồ-tát có một cô em gái khác mẹ, tên gọi Accimukhī, rất yêu thương Bồ-tát. Khi nàng thấy Sudassana ra đi, nàng bảo:

– Vương huynh ôi, em rất lo ngại, cho em đi với!

Chàng đáp:

– Hiền muội, hiền muội không thể đi với ta được vì ta đã cải trang làm ẩn sĩ rồi.

– Thế thì tiểu muội xin biến thành con ếch nhỏ nằm trong mớ tóc bện lại của vương huynh.

Chàng ưng thuận, thế là nàng biến thành ếch con nằm trong mớ tóc bện lại của chàng. Sudassana quyết đi tìm em ngay từ manh mối đầu cho nên chàng hỏi vương phi xem vương đệ hành trì trai giới ở đâu để đi ngay đến đó. Khi chàng thấy vết máu ở nơi Bồ-tát bị Ālambāyana bắt và nơi Ālambāyana đã làm giỏ cây leo để đựng ngài, chàng chắc chắn rằng Bồ-tát đã bị người bắt rắn mang đi nên lòng chàng nặng trĩu u sầu, mắt đẫm lệ đi theo dấu chân Ālambāyana.

Khi chàng đến ngôi làng đầu tiên Bồ-tát biểu diễn tài múa, chàng hỏi dân chúng xem có phải một người bắt rắn đã diễn trò với một con rồng như vầy chăng.

– Đúng vậy, cách đây một tháng, Ālambāyana đã diễn trò như vậy.

– Thế gã có kiếm được gì lợi chăng?

– Gã kiếm được một ngàn đồng tiền chỉ nội nơi này.

– Thế bây giờ gã đi đâu?

– Gã đã đi đến làng nọ rồi.

Chàng lại ra đi, vừa đi vừa hỏi đường, cuối cùng chàng đến cung môn. Ngay lúc ấy, Ālambāyana đã đến nơi, tắm rửa, xức dầu thơm xong, mặc áo dài sang trọng rồi bảo người cung môn mang giỏ đựng rồng được trang hoàng vàng ngọc ấy ra. Dân chúng tụ tập rất đông, một chiếc cẩm đôn đặt sẵn dành cho vua và trong khi còn ở trong cung, vua đã truyền lệnh:

– Trẫm sắp giá đáo, hãy bảo long vương diễn trò đi!

Lúc ấy, gã Ālambāyana đặt cái giỏ đính châu ngọc ấy trên một tấm thảm sặc sỡ đủ màu, ra dấu hiệu bảo:

– Rồng chúa, ra đây!

Sudassana đang đứng trong đám đông lúc bậc Đại sĩ ngẩng đầu lên nhìn quanh dân chúng. Thời bấy giờ, loài nāga nhìn đám người vây quanh vì hai lý do: Một là để xem có chim Garuḷa nguy hại nào, hay là có người thân nào không. Nếu thấy chim Garuḷa thì chúng sẽ không múa vì sợ hãi, còn nếu có người thân nào thì chúng cũng không múa vì hổ thẹn.

Trong lúc nhìn quanh như thế, bậc Đại sĩ thấy anh mình trong đám đông liền cố ngăn dòng lệ đang tràn mi và bò ra khỏi giỏ, tiến đến anh mình. Đám đông thấy ngài đến gần, hoảng sợ bỏ chạy, chỉ còn lại một mình Sudassana, vì thế ngài đến gần anh, đặt đầu lên chân anh và khóc, Sudassana cũng khóc theo. Khóc xong, bậc Đại sĩ trở về chỗ và bò vào giỏ như cũ.

Ālambāyana nhủ thầm: “Chắc rồng này đã cắn ẩn sĩ kia, vậy ta phải an ủi vị đó mới được.” Gã đến gần chàng và bảo:

869. Rồng vừa tuột khỏi bàn tay,

Chụp lấy chân ngài thật mạnh thay,

Nó cắn ngài chưa? Xin chớ sợ,

Không gì độc hại nọc rồng này.

Sudassana muốn nói chuyện với gã, vì vậy chàng đáp:

870. Rồng của ngài không thể hại ta,

Ta đây xứng hợp với rồng mà,

Hãy tìm khắp chốn, ngài không thấy,

Một kẻ nhử rồng rắn giống ta.

Ālambāyana không biết chàng là ai, vì vậy gã nổi giận nói:

871. Gã này giả dạng Bà-la-môn,

Thử thách lão đòi chuyện thiệt hơn,

Tất cả đám đông nghe lão nói,

Xử cho hai phía thật công bằng.

Sudassana liền đáp kệ:

872. Vô địch của ta chính nhái con,

Rồng kia vô địch của Tôn ông,

Hãy đem đánh cuộc năm ngàn chẵn,

Để bọn chúng ta trợ lực hùng.

Ālambāyana bắt bẻ:

873. Ta giàu phương tiện thật cao sang,

Mạt vận ông quê kệch xó làng,

Ai người làm chứng phe ông đó,

Và số tiền đâu đặt xuống bàn?

874. Có phần bảo đảm của ta đây,

Tiền cuộc, nếu ta mất vận may,

Năm ngàn đồng sẽ nêu uy lực,

Việc thử thách kia, đáp ứng ngay.

Sudassana nghe vậy liền bảo:

– Nào ta thử trổ tài để được năm ngàn đồng tiền!

Và chàng không nao núng bước vào cung vua, yết kiến đức vua chính là cửu phụ (cậu) của chàng và ngâm kệ:

875. Muôn tâu Chúa thượng, nghe lời thần,

Đừng bỏ dịp may hưởng phước phần,

Mong Chúa thượng vì thần bảo chứng,

Đem ra đánh cuộc giá năm ngàn!

Vua nghĩ thầm: “Ẩn sĩ này đòi một số tiền quá lớn, thế là nghĩa gì?” Vì thế, ngài liền đáp:

876. Thân phụ ngài trao lại nợ đời,

Hay là món nợ của riêng ngài,

Khiến ngài phải đến đây đòi trẫm,

Một món nợ nghe thật lạ tai?

Sudassana ngâm hai vần kệ:

877. Ālam muốn cuộc với long vương,

Đánh bại hạ thần lập chiến công,

Thần chỉ có đây con nhái bén,

Phá tan kiêu mạn Bà-la-môn.

878. Chúa thượng, xin ngài hãy giáng lâm,

Ngự du cùng với đoàn tùy tùng,

Và nhìn chiến cuộc nơi này nhé,

Đang đợi gã kia đấu với thần.

Vua ưng thuận ra đi cùng với vị ẩn sĩ. Khi Ālambāyana nhìn thấy vua, gã liền nghĩ: “Ẩn sĩ này kéo được nhà vua vào phe mình, chắc phải là thân hữu của vương gia rồi.” Gã bỗng sinh ra sợ hãi, vội chạy theo chàng và nói:

879. Ta chẳng muốn đâu hạ nhục ngài,

Ta không một chút muốn khoe tài,

Nhưng ngài khinh thị rồng này quá,

Kiêu mạn sẽ làm thất bại thôi.

Sudassana đáp hai vần kệ:

880. Ta chẳng cầu mong hạ nhục ngươi,

Cũng không khinh kẻ muốn khoe tài,

Nhưng sao ngươi phỉnh phờ dân chúng,

Bằng loại rồng không giết hại ai?

881. Ví thử người ta biết tướng chân,

Như ta thấy nó rõ ràng ràng,

Nói gì đến chuyện vàng hay bạc,

Ngươi chỉ được ăn một bữa xoàng!

Ālambāyana nổi giận đáp:

882. Nhà ngươi khất thực khoác da lừa,

Dơ bẩn và trông vẻ xác xơ,

Ngươi dám khinh khi rồng của lão,

Nói rồng không biết cắn bao giờ!

883. Đến đây và thử việc rồng làm,

Học hỏi bằng kinh nghiệm nếu cần,

Ta bảo đảm dù không độc hại,

Nọc rồng sẽ biến bạn thành than!

Sudassana liền ngâm kệ chế nhạo gã:

884. Chuột hay rắn nước cắn người nào,

Chọc giận nó phun nọc độc sao,

Rồng đỏ đầu này không có hại,

Nó không cắn, dẫu biết phun cao.

Ālambāyana đáp hai vần kệ:

885. Ta đã được bao vị Thánh nhân,

Thực hành pháp khổ hạnh không ngừng,

Bảo người bố thí trong đời sống,

Sẽ đến cõi thiên lúc mạng chung.

886. Ta khuyên ngươi bố thí ngay liền,

Nếu thực ngươi còn chút của tiền,

Rồng sẽ biến ngươi thành cát bụi,

Ngươi không có thể sống lâu bền.

Sudassana lại nói:

887. Ta cũng nghe từ các Thánh nhân,

Những người bố thí đến thiên cung,

Vậy mau bố thí khi còn sống,

Nếu có vật gì để phát phân.

888-89. Nhái của ta không phải loại thường,

Sẽ làm ngươi hạ giọng kiêu căng,

Là công chúa của long vương đó,

Nàng ấy là bào muội chính tông,

Mồm của Acci phun ngọn lửa,

Hơi nàng cực độc, tiếng vang lừng.

Rồi chàng đứng giữa đám đông gọi to:

– Này hiền muội Accimukhī, em hãy ra khỏi tóc ta và ở trên tay ta!

Chàng đưa tay ra và khi nàng nghe chàng bảo liền thốt lên tiếng kêu ba lần như loài ếch lúc còn nằm trong tóc chàng, rồi nàng nhảy ra vai chàng, phun ra ba giọt nọc độc trên lòng bàn tay chàng rồi trở lại mái tóc chàng như cũ. Sudassana đứng cầm nọc rắn ấy nói lớn ba lần:

– Xứ này sẽ bị tiêu hủy!

Âm vang rền khắp Ba-la-nại đến mười hai do-tuần. Vua nghe tiếng ấy bèn hỏi:

– Tại sao xứ này sẽ bị tiêu hủy?

– Tâu Đại vương, thần chẳng thấy chỗ nào có thể thả nọc này xuống được.

– Đất này rộng lắm, cứ thả xuống đất đi!

– Tâu Đại vương, không thể thả xuống đất này được!

Chàng đáp bằng vần kệ sau:

890. Nếu thần thả nó xuống đồng bằng,

Tâu Đại vương, nghe kỹ hạ thần,

Đám cỏ, cây leo và dược thảo,

Thảy đều tiêu diệt cháy khô cằn.

– Vậy thì hãy ném lên trời!

– Cũng không được!

Chàng đáp bằng vần kệ sau:

891. Nếu hạ thần nghe lệnh Đại vương,

Ném tung nọc độc giữa không gian,

Trời không còn đổ mưa, rơi tuyết,

Trong khoảng thời gian đến bảy năm.

– Vậy thì hãy ném xuống nước!

– Cũng không được!

Chàng đáp bằng vần kệ sau:

892. Nếu vào trong nước, nọc này rơi,

Tâu Đại vương, nghe kỹ mấy lời,

Tất cả cá, rùa đều phải chết,

Muôn loài thủy tộc sống ngoài khơi.

Vua kêu lên:

– Trẫm cũng chẳng biết làm sao nữa! Ngài hãy chỉ cho trẫm cách nào để đất nước khỏi bị tiêu diệt.

– Tâu Đại vương, xin cho đào ba hố liền nhau.

Vua ra lệnh làm ngay. Sudassana đổ đầy thuốc độc vào hố giữa, phân bò vào hố thứ hai và thần dược vào hố thứ ba, rồi chàng thả nọc độc vào hố giữa, một ngọn lửa đầy khói bùng lên lan qua hố phân bò, bùng lên lần nữa rồi lan qua hố thuốc độc, thiêu rụi hết thuốc rồi mới tắt. Ālambāyana đứng gần hố ấy, bị hơi nóng của nọc độc bắt phải, màu da liền biến dạng và gã thành tên hủi trắng. Gã kinh hoàng la lên ba lần:

– Ta sẽ thả rồng chúa ra!

Nghe thế, Bồ-tát liền bước ra khỏi giỏ dát ngọc vàng ấy, hiện hình sáng lòa mang đầy châu ngọc, sừng sững uy nghi trong dáng điệu của Thiên chủ Inda. Sudassana và Accimukhī cũng đứng nơi ấy.

Lúc đó, Sudassana hỏi vua:

– Đại vương có biết đây là các con của ai chăng?

– Trẫm không được biết.

– Đại vương không biết chúng thần, nhưng Đại vương biết chuyện vua xứ Kāsi gả Công chúa Samuddajā cho rồng chúa Dhataraṭṭha chứ?

– Trẫm biết rõ lắm, đó là tiểu vương muội của trẫm.

– Chúng thần là các con của công chúa ấy, Đại vương là cửu phụ của chúng thần.

Thế rồi, vua ôm lấy các cháu, hôn lên đầu và khóc xong lại đưa các cháu vào cung tiếp đãi rất trọng thể. Trong khi vua ân cần đón tiếp Bhūridatta, vua hỏi Bồ-tát bằng cách nào Ālambāyana đã bắt được ngài trong khi ngài có nọc thần vô địch như vậy. Sudassana liền kể hết đầu đuôi câu chuyện rồi bảo:

– Tâu Đại vương, một vị vua phải trị vì quốc độ như thế này.

Chàng liền thuyết pháp cho vua rồi chàng bảo:

– Tâu cửu phụ, mẫu hậu đang héo mòn vì vắng bóng Bhūridatta, chúng tiểu điệt không dám ở lâu hơn nữa.

– Phải lắm, các hiền điệt cứ ra về, nhưng trẫm cũng muốn gặp vương muội, vậy làm cách nào?

– Tâu cửu phụ, thế tổ phụ, Đại vương Kāsi đâu rồi?

– Ngài không thể sống thiếu vương muội nên ngài đã rời ngôi báu, đi làm ẩn sĩ, hiện đang sống trong rừng kia.

– Tâu cửu phụ, mẫu hậu cũng đang ao ước được gặp tổ phụ cùng cửu phụ. Chúng tiểu điệt xin đưa mẫu hậu đến lều ẩn sĩ của tổ phụ, lúc ấy cửu phụ sẽ gặp luôn mẫu hậu tại đó.

Thế là họ định ngày xong và rời khỏi cung. Sau khi từ giã các cháu trai, vua khóc lóc trở vào, còn họ liền độn thổ ra đi về cảnh giới nāga.

***

VII. GÃ THỢ SĂN BỊ TRỪNG PHẠT

Khi bậc Đại sĩ trở về với dân chúng như vậy, cả kinh thành đang rền vang những lời than khóc khắp nơi. Chính ngài cũng mệt mỏi vì cả tháng trời ở trong giỏ nên đi nằm dưỡng bệnh và thần dân nāga tấp nập đến viếng thăm ngài đông vô số, khiến ngài lại mệt thêm vì phải chuyện trò cùng họ.

Trong lúc ấy, Kāṇāriṭṭha lên thiên giới tìm không gặp bậc Đại sĩ, là người trở về đầu tiên nên chàng được phân công làm thần canh cửa của bậc Đại sĩ, vì chàng được xem là người có tính tình nóng nảy, có thể xua tan hết đám đông nāga ấy.

Phần Subhaga, sau khi tìm khắp vùng Tuyết Sơn, cả đại dương cùng các sông ngòi mà cũng không gặp liền phiêu bạt đến vùng sông Yamunā để tìm kiếm. Lúc bấy giờ, gã thợ săn Bà-la-môn thấy Ālambāyana đã hóa thành người hủi, nghĩ thầm: “Gã ấy hóa hủi chỉ vì quấy phá Bhūridatta; nay ta cũng vậy, chỉ vì tham ngọc báu mà phản bội ngài dù ngài là ân nhân của ta, tội này ta sẽ phải mang. Vậy trước khi họa đến, ta phải xuống dòng sông Yamunā rửa sạch tội trong chỗ tẩy uế linh thiêng này.”

Thế rồi gã xuống sông, tự cho là sẽ rửa sạch tội phản bội kia. Vừa lúc ấy, Subhaga đến nơi, nghe gã nói liền nghĩ thầm: “Gã khốn nạn tồi tệ này chỉ vì tham bảo ngọc mà phản bội anh ta, ngài đã ban cho gã mọi phú quý vinh hoa, ta không thể nào tha mạng gã được.” Vì vậy, chàng cuộn đuôi quanh chân gã, kéo gã dìm xuống nước đến khi gã ngạt thở, chàng để yên gã một lát, gã ngẩng đầu lên, chàng lại dìm xuống, nhiều lần như thế cho đến cuối cùng gã thợ săn Bà-la-môn kia ngẩng đầu lên nói:

893. Ta đang tẩy tịnh chốn thiêng này,

Bãi Payāga linh hiển thay,

Hỡi kẻ nào lôi ta kéo xuống,

Chìm vào sóng nước Yamunā?

Subhaga đáp lời gã qua vần kệ sau:

894. Chuyện kể ngày xưa có vị thần,

Đến Kāsi đất nước kiêu căng,

Long vương thật hiển vinh danh vọng,

Hùng dũng cuộn tròn khắp núi sông,

Ta chính con ngài đang chụp lão,

Tên Subha, hỡi Bà-la-môn!

Gã Bà-la-môn nghĩ thầm: “Em trai của rồng chúa Bhūridatta không muốn tha chết cho ta, nhưng ta thử làm động từ tâm của vị này bằng cách tán tụng phụ mẫu của họ rồi xin tha mạng xem sao!” Thế là gã ngâm kệ sau:

895. Kāsi vương tử thật oai linh,

Mẫu hậu sinh dòng giống hiển linh,

Ngài chớ để nô tài hạ đẳng,

Chết chìm trong sóng nước vô tình.

Subhaga nghĩ thầm: “Gã Bà-la-môn độc ác này cố đánh lừa ta để ta xiêu lòng mà tha nó, nhưng ta chẳng tha nó đâu.” Thế là chàng đáp, nhắc lại các hành động của gã:

896. Một nai khát nước đến dòng sông,

Từ bụi cây, ngươi núp bắn cung,

Kinh hãi, đau thương nai chạy trốn,

Bỗng dưng tai họa giáng vào thân.

897. Ngươi thấy trong rừng nai ngã ra,

Ngươi đem đòn gánh vác nai qua,

Đến cây đa mọc đầy cành lá,

Chằng chịt bao quanh gốc rễ cha.

898. Sơn ca trỗi khúc nhạc du dương,

Anh vũ trên cây nhảy rộn ràng,

Đất trải cỏ xanh như thảm lót,

Hoàng hôn mời nghỉ bước an nhàn.

899. Mắt ngươi độc ác thấy anh ta,

Đang ẩn mình trong đám lá đa,

Mang sắc áo hè tươi rực rỡ,

Vui đùa cùng với các cung nga.

900-01. Hoan hỷ, anh ta chẳng hại ai,

Sao ngươi độc ác giết oan ngài,

Nạn nhân vô tội, nhìn đây nhé,

Tội ấy trên đầu ngươi tái lai,

Ta chẳng tha ngươi dù phút chốc,

Ngươi đành trả hận tối cao này.

Gã Bà-la-môn nghĩ thầm: “Vị này quyết không tha mạng ta, song ta phải tìm mọi cách thoát đi mới được.” Rồi gã ngâm kệ sau:

902. Học hành, cầu nguyện để cúng dâng,

Làm tế lễ trong ngọn lửa thần,

Ba việc khiến La-môn được sống,

Không ai xúc phạm dẫu hờn căm.

Subhaga nghe gã nói đâm ra do dự, chàng nghĩ thầm: “Ta sẽ mang nó về cảnh giới nāga hỏi các vương huynh ra sao.” Và chàng ngâm hai vần kệ:

903. Dưới dòng sông thánh Yamunā,

Trải tận chân đèo núi Tuyết xa,

Thủ phủ nāga chìm đáy nước,

Là nơi ngự trị chúa Dhatta.

904. Cũng là cung thất các vương huynh,

Ta sẽ đưa lời ngươi biện minh,

Tùy các vương huynh quyền định đoạt,

Xử ngươi tối hậu thật công bình.

Chàng liền lôi cổ gã đi xềnh xệch cùng lớn tiếng lăng mạ, phỉ báng gã cho đến cung môn của bậc Đại sĩ.

***

VIII. BẬC ĐẠI TRÍ BÁC BỎ VỆ-ĐÀ

Kāṇāriṭṭha đã trở thành thần giữ cửa đang ngồi đó, thấy gã kia bị kéo lôi đi một cách thô bạo như thế liền ra gặp họ và bảo:

– Này Subhaga, đừng làm gã bị thương, tất cả Bà-la-môn đều là con của đấng Đại Phạm thiên. Nếu ngài biết ta làm con ngài bị thương, ngài sẽ nổi giận và tiêu diệt thế giới nāga của ta. Trên thế gian này các Bà-la-môn có địa vị cao nhất và thụ hưởng đại vinh danh, vương huynh chưa biết uy danh của họ, nhưng tiểu đệ đã biết rõ lắm.

Vì chuyện kể rằng Kāṇāriṭṭha trong tiền kiếp ngay trước đời này đã sinh ra làm một Bà-la-môn tế tự nên chàng mới nói quả quyết như vậy. Hơn nữa, nhờ kinh nghiệm của đời trước, chàng rất thông thạo việc tế tự cho nên chàng bảo Subhaga cùng hội chúng nāga:

– Đến đây nào các bạn, ta sẽ giải thích cho các bạn biết đặc tính cao quý của các vị thực hiện tế lễ.

Rồi chàng bắt đầu ca ngợi việc tế lễ:

905. Các Vệ-đà và lễ tế đàn,

Những uy lực lớn ở trần gian,

Thuộc về số ít La-môn ấy,

Người chẳng thể cười họ, nhạo khinh.

Và nếu kẻ nào chê trách họ,

Sẽ tiêu tài, phạm luật, không an.

Rồi Kāṇāriṭṭha hỏi Subhaga có biết ai tạo ra thế giới này không, khi Subhaga bảo không biết, chàng liền ngâm kệ bảo rằng thế giới được tạo ra bởi đấng Phạm thiên, là vị tổ của các Bà-la-môn:

906. Ngài tạo La-môn để học hành,

Tạo dòng Sát-đế-lỵ điều binh,

Cày bừa Vệ-xá, và ngài tạo,

Nô lệ Thủ-đà phụng mệnh trên.

Như vậy, Chúa trời ban thượng lệnh,

Từ thời nguyên thủy đã hình thành.

Kế đó, chàng bảo:

– Các Bà-la-môn này có rất nhiều uy lực, ai thân cận với họ và cúng dường họ nhiều lễ vật thì sẽ được ngài định số phận cho khỏi tái sinh mà được lên ngay thiên giới.

Rồi chàng đọc kệ sau:

907. Kuvera, Soma, Varuṇa các thần,

Dhātā, Vidhātā cùng trời, trăng,

Bao phen đã cử hành đàn tế,

Ban các La-môn mọi phước ân.

908. Ajjuna vĩ đại giáng tai ương,

Chi chít ngàn tay mọc khắp thân,

Mỗi cặp tay cầm cung dọa nạt,

Dâng thần lửa lễ vật đầy tràn.

Chàng tiếp tục tả, ca ngợi các vị Bà-la-môn qua vần kệ:

909. Có vị vua xưa đã cúng dâng,

Lâu đài, đầy đủ vật uống ăn,

Với tâm tịnh tín và tùy hỷ,

Nên đã trở thành một vị thần.

Rồi chàng lại đọc vần kệ diễn tả việc thực hiện cúng dâng của vị vua này:

910. Vua Muja cúng thần lửa bơ,

Thần hảo sắc dung, nhận lượng to,

Nhờ việc dâng thần kính quý ấy,

Vua này đạt cõi thiên cao vời.

Rồi chàng ngâm các vần kệ này để chứng minh bài thuyết giáo của chàng:

911. Dujīpa sống trọn ngàn năm,

Xe ngựa, quân hầu thảy phục tuân,

Ngài chọn cuối cùng đời ẩn sĩ,

Từ am tranh đã đến thiên cung.

912. Sāgara chiến thắng khắp trần gian,

Dựng trụ vàng dâng lễ tế đàn,

Không ai thờ lửa hơn ngài cả,

Ngài cũng thăng thiên hóa vị thần.

913. Sữa, lạc, Aṅga chúa Kāsi,

Cúng dâng liên tục tưới tràn trề,

Làm ngập sông Hằng thành biển cả,

Cuối cùng triều Đế-thích ngài về.

914. Đại đế Sakka có tướng quân,

Dâng Soma tửu được vinh thăng,

Nay ngài nắm giữ bao thần lực,

Từ số phận như mọi thế nhân.

915. Phạm thiên, đại tạo hóa thành hình,

Ranh giới núi non tại tế đình,

Tuân lệnh ngài, sông Hằng chảy xuống,

Vinh quang ngài đạt bởi hy sinh.

916. Người đời đã nói rõ nguyên nhân,

Mālāgiri và Tuyết Sơn,

Linh Thứu cùng Sudassana,

Nisabha với Kākaneru,

Cộng các núi cao hùng vĩ khác,

Là nhờ các tế sư hình thành.

Rồi chàng hỏi anh:

– Này vương huynh, anh có biết tại sao biển cả thành muối mặn không uống được chăng?

– Hiền đệ Ariṭṭha, ta không được biết.

– Vương huynh chỉ biết làm tổn hại các Bà-la-môn thôi, này hãy nghe đây!

Rồi chàng ngâm vần kệ:

917. Chuyện kể một Hiền thánh thuở xưa,

Đang khi cầu nguyện ở bên bờ,

Bị chìm xuống biển, từ thời đó,

Nước biển không sao uống đến giờ!

Tất cả các Bà-la-môn đều như thế đấy. Rồi chàng đọc kệ khác:

918. Đế-thích xưa thành đấng Ngọc hoàng,

Đặc ân chiếu xuống Bà-la-môn,

Đông, Tây, Nam, Bắc đồng dâng lễ,

Nên được Vệ-đà, họ hưởng phần.

Cứ thế Ariṭṭha miêu tả các Bà-la-môn cùng các tế lễ hy sinh và kinh Vệ-đà cho hội chúng nāga. Nghe vậy, nhiều nāga tìm đến thăm Bồ-tát bên giường bệnh và bảo nhau:

– Vương tử đang kể chuyện cổ tích.

Rồi dường như có nguy cơ là họ chấp nhận tà thuyết ấy.

Lúc bấy giờ, Bồ-tát đang nằm trên giường bệnh nghe hết câu chuyện xong, hội chúng nāga lại kể cho ngài nghe, ngài suy nghĩ: “Ariṭṭha đang kể một chuyện cổ sai lạc, ta phải ngắt lời thuyết giảng của em ta và đem chánh kiến lại cho hội chúng này.” Rồi ngài trở dậy tắm rửa, trang hoàng châu báu xong liền ngồi trên bảo tọa, tụ tập hội chúng nāga lại. Ngài cho gọi Ariṭṭha đến bảo:

– Này Ariṭṭha, hiền đệ đã nói lời sai lầm khi diễn tả các Bà-la-môn và kinh Vệ-đà, vì các tế lễ hy sinh theo nghi thức của kinh Vệ-đà không phải là điều đáng mơ tưởng và nó không thể đưa lối đến thiên giới. Hãy nhìn kỹ đây những gì hư vọng trong lời nói của hiền đệ!

Thế rồi ngài ngâm các vần kệ này miêu tả các loại tế lễ hy sinh khác nhau:

919. Vệ-đà là bẫy kẻ khôn ngoan,

Lôi cuốn làm hư hỏng nạn nhân,

Ảo ảnh tạo mê lầm mắt tục,

Song bao bậc Trí vượt an toàn.

920. Kinh Vệ-đà không bí lực thần,

Cứu người hèn, phản bội, vô luân,

Lửa kia dù thắp bao năm tháng,

Vô vọng cuối cùng tên chủ nhân.

921. Dù cây toàn cõi đất chồng cao,

Để thỏa nguyện thần lửa khát khao,

Nó vẫn thèm thuồng, khao khát mãi,

Nāga mong đáp ứng làm sao.

922. Sữa thường cứ thế biến dần lên,

Bơ, sữa đông là chuyện tự nhiên,

Khao khát đổi thay vầy ngọn lửa,

Càng khơi động, nó mãi cao lên.

923-24. Lửa không cháy tự gỗ tươi, khô,

Lửa cần nhen nhúm mới bùng to,

Gỗ tươi, khô nếu đều bừng cháy,

Ắt hẳn rừng xanh hóa hỏa lò!

925. Kẻ chất củi, rơm đốt lửa cao,

Đạt nhiều công đức, khác đâu nào,

Đầu bếp nhen lò, hay thợ nguội,

Hoặc người thiêu xác chết kia sao.

926. Chẳng ai cầu nguyện, dẫu thành tâm,

Hoặc chất mồi lên đốt lửa hồng,

Được phước đức gì nhờ tế lễ,

Lửa cao ngất khói cũng tàn dần.

927. Lửa mà bạn nghĩ đáng tôn vinh,

Vậy phải ở cùng rác thối tanh,

Ăn xác chết, hân hoan độc ác,

Mọi người kinh tởm vội quay nhanh.

928. Có người tôn kính lửa như thần,

Giống bọn man di trọng nước sông,

Bọn chúng lạc ra ngoài chánh đạo,

Đều không xứng được gọi thần nhân.

929. Thờ lửa, tôi đòi của thế nhân,

Vô tình, mù điếc trước lời than,

Sống đời ích kỷ đầy lầm lỗi,

Mơ tưởng thiên đường có được chăng?

930. Bà-la-môn ấy muốn làm ăn,

Nên bảo Phạm thiên cúng lửa thần,

Sao tạo hóa làm ra vạn vật,

Lại thờ tạo vật chính tay làm?

931. Vì muốn được tôn kính, cao ngai,

Nên xưa họ thuyết lý khôi hài,

Hão huyền, khó hiểu về giai cấp,

Trước khi họ đạt lợi danh hoài.

932. “La-môn cao quý học hành chuyên,

Sát-lỵ làm vua nắm lực quyền,

Vệ-xá lo cày bừa ruộng đất,

Thủ-đà phục vụ cho người siêng,

Tầng nào phụ trách nơi tầng ấy,

Đấng tối cao từng tạo vậy nên.”

933. Và thuyết này xem là lý chân,

Như điều đã nói bởi La-môn,

Chẳng sanh hoàng tộc, ngai không được,

Chẳng phải La-môn, chú chẳng rành,

Người khác không cày, chỉ Vệ-xá,

Thủ-đà phục dịch người luôn tuân.

934. Vọng ngữ, tham lam thuyết đảo điên,

Kẻ ngu tin tưởng chuyện hư huyền,

Ai người có mắt nhìn toàn cảnh,

Sao chẳng công bình, hỡi Phạm thiên?

935-36. Nếu quyền vô hạn khắp nơi nơi,

Sao chính tay ban phúc hiếm hoi,

Sao vật ngài sinh đều chịu khổ,

Sao không ban phúc đến muôn loài?

937-38. Lừa dối, ngu si ở khắp nơi,

Tràn đầy hư vọng, chánh chân vơi,

Phạm thiên là vị bất công quá,

Đã tạo thế gian lắm trái sai.

939. Những kẻ được xem là trắng trong,

Tha hồ giết nhái, rắn, trùng, ong,

Tục này man rợ, ta khinh ghét,

Như thể Kambo, bộ lạc rừng.

940. Nếu kẻ giết kia được trắng trong,

Nạn nhân cũng được đến thiên đàng,

La-môn hãy giết La-môn sạch,

Như vậy bọn này được lạc an,

Và cả những ai nghe thật kỹ,

Những lời chúng nói thật tà gian.

941. Chẳng thấy bò, dê muốn thiệt thân,

Để mong có cuộc sống cao hơn,

Chúng miễn cưỡng đi vào chỗ chết,

Vẫy vùng tuyệt vọng trút hơi tàn.

942. Bao phủ tế đàn chuyện sát sinh,

Tuôn lời bóng bẩy tuyệt tài tình,

“Tế đàn như thể con bò mập,

Bảo đảm bao tâm nguyện đạt thành.”

943-44. Nếu củi chất quanh vật tế thần,

Chứa đầy kho báu, họ ca vang,

Bạc, vàng, châu, ngọc cho ta hưởng,

Cùng lạc thiên cung sẽ ngập tràn,

Hẳn họ tế đàn riêng họ hưởng,

Giữ cho mình sản nghiệp giàu sang.

945. Bọn dối lừa, ngu xuẩn, ác gian,

Chuyện dài thêu dệt phỉnh ngu dân,

“Dâng tiền, cắt móng và râu tóc,

Người sẽ được như nguyện thỏa lòng.”

946-47. Thí chủ ngây ngô sẵn nhiệt tình,

Với hầu bao đến, chúng vây nhanh,

Như bầy quạ xúm quanh chim cú,

Tâm hướng về bao chuyện ác hành,

Khiến nạn nhân kia thành sạt nghiệp,

Cuối cùng bị lột sạch sành sanh,

Đồng tiền chắc chắn người kia có,

Đổi lấy hứa suông chẳng thực hành.

948-49. Như bọn lạ tham được lệnh vua,

Tịch thu tài sản của nông gia,

Bọn này cướp chỗ nào rình rập,

Tìm của với con mắt ác tà,

Không luật lệ nào lên án chúng,

Tuy nhiên chúng phải chết là vừa!

950-51. Tế sư phải nắm gậy palāsa,

Làm lễ tế đàn tự trước kia,

Nó được gọi thay Thiên chủ đấy,

Thế nhưng nếu thật vậy từ xưa,

Phải chăng Thiên chủ Inda đã,

Chiến thắng được yêu quỷ địch thù,

Tay của trời cho ngài ích lợi,

Có đâu làm quỷ sợ vu vơ?

952. Người đời đã nói rõ nguyên nhân,

Mālāgiri và Tuyết Sơn,

Linh Thứu cùng Sudassana,

Nisabha với Kākaneru,

Cộng các núi cao hùng vĩ khác,

Là nhờ các tế sư hình thành.

953. Mỗi rặng núi trong quốc độ kia,

Chính là lễ vật tự ngàn xưa,

Đặt lên đàn tế thành từng đống,

Tín chủ đưa tay nhẫn nại ra,

Chất lễ vật lên cao tựa núi,

Tuân theo lệnh Đại Phạm thiên mà.

954. Núi được chất cao với lễ dâng,

Nói như vậy đó các La-môn,

Khoe khoang huyễn hoặc, ôi ô nhục!

Đống gạch kia dù kiếm hết lòng,

Cũng chẳng chứa đâu nguồn mạch sắt,

Để người thợ mỏ phải hoài công.

955. Chuyện kể một Hiền thánh thuở xưa,

Đang khi cầu nguyện ở bên bờ,

Bị chìm xuống biển, từ thời đó,

Nước biển không sao uống đến giờ!

956. Sông đã nhận chìm các Thánh hiền,

Hằng trăm, mà nước vẫn bình yên,

Xuôi dòng chảy mãi không hề thối,

Sao chỉ biển xanh giữ hận hiềm?

957. Giếng nước người đào ở thế gian,

Theo dòng, có nước mặn tuôn tràn,

Phải đâu kéo xuống vào trong ấy,

Những vị La-môn, bởi lời đồn,

Thế mà loài rắn kia đã nói,

Nước này không thể uống vào đâu.

958. Trước tiên chẳng có nữ, nam nhân,

Trí óc làm nhân loại sáng dần,

Dòng giống ban đầu bình đẳng cả,

Nhưng vì thành bại đã bao lần,

Làm con người đổi thay ngôi thứ,

Chẳng phải vì xưa thiếu phước ân,

Những lỗi lầm ngày nay đã khiến,

Họ thành ưu thắng hoặc cùng bần.

959 Kẻ hạ đẳng kia dùng trí khôn,

Đọc kinh này, trí chẳng cao hơn,

La-môn tạo Vệ-đà làm hại,

Khi các tha nhân đạt trí thông.

960. Như vẹt, câu ca được thuộc lòng,

Khó quên vì nhịp điệu du dương,

Tối tăm ý nghĩa làm mê mẩn,

Ngu trí nuốt trôi thật bốc đồng.

961. Bà-la-môn chẳng giống thú hoang,

Sư tử, cọp, beo của núi ngàn,

Chúng với trâu, bò đồng một loại,

Khác loài nhưng trí vẫn ngu đần.

962. Nếu vua thắng trận dứt đao binh,

Và sống bình an với bạn mình,

Chế ngự dục tham, theo chánh đạo,

Muôn dân hạnh phúc sống phồn vinh.

963. Vệ-đà, Sát-đế-lỵ cầm quyền,

Độc đoán cả hai, lại hão huyền,

Mù quáng, chúng lần mò tiến bước,

Trên đường hồng thủy ngập liên miên.

964. Vệ-đà, Sát-lỵ nắm quyền năng,

Thâm nghĩa, chúng ta thảy nhận chân,

Rốt cuộc nhục vinh hay được mất,

Cùng chung số phận bốn giai tầng.

965. Như các chủ nhà muốn kiếm ăn,

Tính bao nghề tốt đẹp, an toàn,

La-môn nay gặp ngày tàn mạt,

Tìm kế sinh nhai đủ mọi đàng.

966. Chủ nhà lầm lạc bởi tham vàng,

Mù quáng đi theo dục dẫn đàng,

Bày đủ mọi trò lừa đảo ấy,

Kẻ ngu phải đọa, khác người khôn.

Bậc Đại sĩ đánh tan mọi luận thuyết của họ như vậy và chứng tỏ luận thuyết của mình. Khi hội chúng nāga nghe ngài thuyết giảng, tâm họ tràn đầy hoan hỷ. Bậc Đại sĩ cho thả tên thợ săn Bà-la-môn ra khỏi cảnh giới nāga mà không hề đá động gì đến gã, dù chỉ bằng một lời nói khinh miệt.

Vua Sāgara Brahmadatta cũng không lỗi hẹn, vội ngự du cùng binh lính đến nơi trú ngụ của vua cha.

Sau khi đánh trống báo cho thần dân biết ngài sẽ đi thăm ngoại tổ phụ và quốc cửu, bậc Đại sĩ du hành qua sông Yamunā với vẻ long trọng huy hoàng. Trước tiên, ngài ngự đến am ẩn sĩ của tổ phụ, theo sau ngài có đầy đủ các vương tử cùng phụ vương, mẫu hậu của ngài.

Lúc ấy, Vua Sāgara Brahmadatta chưa nhận ra bậc Đại sĩ khi ngài tiến đến cùng đoàn tùy tùng liền hỏi vua cha:

967. Chiêng trống nào đây, tiếng nói vang,

Trầm hùng hòa điệu giữa không gian,

Làm tâm Thánh thượng đầy hoan hỷ,

Đàn sáo, tù và, tiếng trống con?^[53]

968. Ai là nam tử bước hiên ngang,

Nai nịt cung tên được điểm trang,

Vương miện quanh đầu đang chiếu sáng,

Khác nào ánh chớp tỏa hào quang?

969. Ai đó uy nghi bước đến gần,

Sáng ngời tướng mạo dáng thanh xuân,

Như cành phượng vĩ đang hồng đỏ,

Lò thợ rèn kia cháy sáng bừng?

970. Chiếc lọng của ai sáng sắc vàng,

Có khung sườn đẹp xinh cao sang,

Che tia ngọ nhật đang soi chiếu,

Ai đến hào quang tỏa rỡ ràng?

971. Ai người đầy phước báu dày sâu,

Có cả hai bên những kẻ hầu,

Cầm quạt đuôi trâu rừng mịn tốt,

Che ai đôi phía ở trên đầu?

972-74. Gậy vàng vung vẩy các đuôi công,

Hòa đủ màu bên cạnh mặt rồng,

Rực rỡ vòng tai tô điểm tóc,

Khác nào tia chớp lóe không trung?

975-76. Hào kiệt nào đây mắt sáng trong,

Mão long đội giữa đôi mày cong,

Răng trắng như chồi hoa, vỏ ốc,

Hoàn toàn đều đặn, thẳng ngay hàng?

977-78. Bàn tay hồng đỏ tựa sơn son,

Như đóa bimba thắm nở tròn,

Chàng trẻ sáng ngời như mặt nhật,

Như sāla nở rộ đầu non,

Inda Thiên chủ mang bào giáp,

Chiến thắng kẻ thù, thảy dẹp tan.

979. Ai vừa hiện trước nhãn quang ta,

Mở ví bên sườn, tuốt kiếm ra,

Chuôi nạm ngọc vàng đầy kỹ xảo,

Huy hoàng chiếu sáng dưới tay ngà?

980. Ai cởi hài vàng khỏi gót chân,

Hài thêu dệt gấm thật cao sang,

Cúi đầu trịnh trọng trang nghiêm lễ,

Bày tỏ lòng tôn kính Trí nhân?

Khi nghe con của ngài là Vua Sāgara Brahmadatta hỏi như vậy, vị ẩn sĩ xuất gia đã chứng đắc thắng trí cùng các thần thông liền trả lời:

– Này Vương nhi, đó là các vương tử của Vua Dhataraṭṭha, các nāga con của bào muội con đó.

Rồi ngài ngâm kệ sau:

981. Dhataraṭṭha vương tử các chàng đây,

Uy lực, vinh quang vĩ đại thay,

Tất cả đều tôn sùng chấp nhận,

Samuddajā mẫu hậu chung này.

Trong lúc các vị đang đàm đạo, hội chúng nāga đến nơi, đảnh lễ dưới chân vị ẩn sĩ rồi ngồi xuống một bên. Công chúa Samuddajā cũng đảnh lễ cha xong, khóc lóc một hồi rồi từ tạ, cùng hội chúng nāga trở lại thế giới của mình. Quốc vương Sāgara ở lại đó vài hôm rồi trở về thành Ba-la-nại. Còn Công chúa Samuddajā về sau qua đời tại thế giới nāga.

Phần Bồ-tát vẫn giữ giới suốt đời và tu tập đủ mọi công hạnh trong ngày trai giới nên khi mạng chung, ngài cùng với hội chúng nāga đi lên thiên giới thật đông đảo.

***

Khi pháp thoại chấm dứt, bậc Đạo sư dạy:

– Như vậy các vị thiện nam, các bậc Hiền nhân ngày xưa, trước khi đức Phật ra đời, đã từ bỏ mọi vinh quang của quốc độ nāga và trang nghiêm hành trì các công hạnh trong ngày trai giới.

Rồi Ngài nhận diện tiền thân:

– Vào thời ấy, gia tộc của Đại vương là cha mẹ Ta, gã thợ săn Bà-la-môn là Devadatta (Đề-bà-đạt-đa), Somadatta là Ānanda (A-nan), Accimukhī là Uppalavaṇṇā (Liên Hoa Sắc), Sudassana là Sāriputta (Xá-lợi-phất), Subhaga là Moggallāna (Mục-kiền-liên), Kāṇāriṭṭha là Sunakkhatta và Bhūridatta chính là Ta, bậc Chánh Đẳng Chánh Giác.