Tam tạng Thánh điển PGVN 07  » Kinh Tam tạng Thượng tọa bộ 07 »

Kinh Tiểu Bộ Quyển 3 
(Khuddaka Nikāya)
NGUYÊN TÂM - TRẦN PHƯƠNG LAN dịch

Mục Lục

§529. CHUYỆN HIỀN GIẢ SONAKA (Sonakajātaka) (J. V. 247)

Một ngàn đồng trẫm tặng cho người...

Câu chuyện này bậc Ðạo sư kể lại trong lúc Ngài ngụ tại Kỳ Viên về đại sự xuất thế viên mãn của Ngài. Lúc bấy giờ, bậc Chánh Giác ngồi ở pháp đường trong lúc Tăng chúng đang tán thán công hạnh viên mãn của việc Ngài xuất thế. Ngài bảo:

– Này các Tỷ-kheo, không phải chỉ bây giờ mà cả ngày xưa nữa, Như Lai cũng đã thật sự thoát tục và làm đại sự xuất thế.

Nói xong, Ngài kể câu chuyện quá khứ.

***

Ngày xưa, vua xứ Magadha (Ma-kiệt-đà) cai trị tại thành Rājagaha (Vương Xá). Bồ-tát được sinh ra làm con của chánh hậu, vào ngày đặt tên, hoàng gia gọi ngài là Arindama (Chiến Thắng). Chính vào ngày ngài ra đời, một bé trai khác cũng ra đời tại nhà của vị quốc sư, được cha mẹ đặt tên là Sonaka (Mộc Hồ Điệp).

Hai cậu bé lớn lên, khi đến tuổi khôn lớn đều cực kỳ thanh tú và giống nhau như đúc. Họ cùng đi đến Takkasilā, sau khi luyện tập xong đủ các học thuật, họ ra đi với ý định học các nghề thông dụng và xem các tập tục địa phương, dần dần họ đi du hành đến tận Ba-la-nại.

Tại đó, họ cư ngụ trong ngự viên và hôm sau đi vào kinh thành. Chính ngày hôm ấy, một số người dự định cúng dường thực phẩm cho các vị Bà-la-môn, đem ra món cháo và sắp đặt ghế sẵn; khi trông thấy hai vị nam tử này đến gần liền mời họ vào nhà ngồi trên các ghế đã được soạn ra. Trên ghế dành cho Bồ-tát có trải tấm vải trắng, còn ghế dành cho Sonaka trải tấm thảm len đỏ.

Khi thấy điềm ấy, Sonaka hiểu ngay là ngày hôm ấy, Arindama bạn chàng sẽ lên ngôi vua tại Ba-la-nại và phong cho chàng chức Đại tướng. Sau khi ăn xong, hai vị cùng trở về ngự viên. Lúc bấy giờ, đã đến ngày thứ bảy từ khi vua xứ Ba-la-nại băng hà và hoàng gia không có người kế vị. Vì thế, các quân sư cùng hoàng tộc sau khi tắm rửa gội đầu xong, tụ tập nhau lại và bảo:

– Các người hãy đến nhà người xứng đáng lên ngôi vua!

Họ bắt đầu đánh xe hoa ra đi. Khi ra khỏi thành, xe đi dần đến ngự viên và dừng tại cổng, sẵn sàng đợi một người bước lên xe. Bồ-tát đang nằm nghỉ trên phiến đá dành cho vua với y ngoài đắp quanh đầu, trong khi nam tử Sonaka ngồi bên cạnh. Khi nghe tiếng nhạc cụ, Sonaka nghĩ thầm: “Ðây là xe hoa đến đón Arindama, hôm nay ngài sẽ lên ngôi vua và phong ta chức Đại tướng. Song thật ra ta không muốn trị dân, khi ngài đi rồi, ta sẽ rời thế tục và làm ẩn sĩ khổ hạnh.”

Thế rồi, ngài đứng ẩn mình sang một bên. Vị quốc sư đi vào ngự viên thấy bậc Ðại sĩ nằm đó liền ra lệnh thổi kèn lên. Bậc Ðại sĩ thức dậy, quay mình nằm thêm một lát rồi ngồi xếp chân trên phiến đá. Lúc ấy, vị quốc sư giơ tay ra cầu khẩn ngài:

– Tâu Ðại vương, quốc độ này thuộc quyền ngài.

– Sao thế, không có kẻ thừa kế ngai vàng ư?

– Quả vậy, tâu Ðại vương.

Ngài bảo:

– Thế thì được.

Họ liền làm lễ Quán đảnh phong ngài lên ngôi vua ngay tại đó. Rồi để ngài lên xe hoa xong, họ rước ngài vào thành cùng đoàn tùy tùng rầm rộ. Sau lễ rước thật trọng thể quanh kinh thành, ngài đi về hoàng cung. Trong cảnh đại huy hoàng vinh quang ấy, ngài quên bẵng người bạn trẻ Sonaka. Nhưng khi vua đi rồi, Sonaka trở lại ngồi trên phiến đá và một ngọn lá úa của cây sāla lìa cành rơi trước mặt ngài, khiến ngài trông thấy liền kêu lên:

– Thân ta rồi cũng bị hư hoại như chiếc lá này!

Và khi chứng đạt được thắng trí nhờ quán sát tính vô thường của các pháp, Ngài đắc quả vị Ðộc Giác Phật. Ngay lúc ấy, những đặc tính của con người thế tục trong Ngài biến mất và những dấu hiệu của một bậc Chân tu hiện rõ ra. Ngài bảo:

– Ta không còn tái sanh vào đời sau nữa.

Trong khi thốt lên lời nói này, Ngài khởi hành tiến về hang Nandamūla.

Còn bậc Ðại sĩ, sau bốn mươi năm trôi qua, chợt nhớ đến Sonaka và nói:

– Bạn hữu Sonaka nay ở đâu trên đời này?

Dần dần mỗi khi nhớ lại thân bằng, vua không thấy ai báo cho ngài biết: “Hạ thần có thấy vị ấy, hạ thần có nghe nói đến vị ấy.” Khi lên ngồi xếp bằng trên ngai vàng đặt trên chiếc bệ nguy nga có đoàn nhạc công và vũ nữ ca kịch vây quanh, tận hưởng cảnh vinh hoa phú quý ấy, vua bảo: “Bất kỳ ai nghe được có người nói Sonaka đang ở nơi này nơi nọ và báo tin cho trẫm, trẫm hứa sẽ ban tặng một trăm đồng tiền. Còn ai thấy chàng tận mắt và báo cho trẫm, trẫm hứa tặng một ngàn đồng tiền.”

Rồi ngài thốt lên lời cảm hứng này như khúc ca, ngài ngâm kệ đầu tiên:

Một ngàn đồng trẫm tặng cho người,

Trông thấy thân bằng, bạn trẫm chơi,

Tặng một trăm đồng cho kẻ khác,

Biết Sonaka ấy, chút tăm hơi.

Lúc ấy, một vũ nữ bắt được điệu hát từ miệng vua liền hát lên khúc ca ấy. Rồi dần dần một người khác, rồi một người nữa hát lên cho đến khi khắp cả hậu cung cho rằng đó là điệu hát được vua ưa chuộng nên đồng hát lên. Dần dần, dân chúng khắp thị thành đến thôn quê đều hát bài ấy và chính vua cũng thường hát bài ấy. Sau năm mươi năm, vua đã sinh hạ nhiều vương tử và công chúa, vị thái tử tên là Dīghāvu.

Vào lúc ấy, vị Độc Giác Phật Sonaka nghĩ thầm: “Vua Arindama rất nóng lòng gặp lại Ta. Ta muốn đi giải thích cho ngài hiểu nỗi khổ đau của tham dục và công đức của việc xuất gia, Ta sẽ chỉ cho ngài con đường tu hành ẩn sĩ.”

Rồi nhờ thần lực, Ngài đến đó ngay và an tọa trong ngự viên. Lúc bấy giờ, một đứa bé lên bảy để tóc năm chòm, được mẹ sai đến đây vừa lượm củi khô vừa hát đi hát lại bài ấy. Ngài Sonaka gọi cậu bé lại và hỏi:

– Này con, sao con cứ hát mãi bài ấy mà chẳng hề hát bài nào khác, con không biết bài nào khác hay sao?

– Thưa Tôn giả, con biết nhiều bài khác nhưng bài này đức vua yêu thích lắm, vì thế con cứ hát hoài.

– Thế có ai hát điệp khúc của bài này không?

– Thưa Tôn giả, không.

– Vậy Ta muốn dạy con một điệp khúc rồi con đi về hát cho đức vua nghe.

– Thưa vâng.

Thế là Ngài dạy cậu bé điệp khúc: “Một ngàn đồng” và cả đoạn sau, đến khi cậu bé hát thật thông thạo, Ngài để cậu bé về và bảo:

– Này con, con hãy đi về hát điệp khúc này trước mặt đức vua, ngài sẽ ban cho con nhiều quyền thế. Con cần gì phải lượm củi khô nữa. Thôi hãy đi về nhanh lên!

– Thế thì tốt lắm!

Cậu bé đáp sau khi đã thông thạo khúc hát liền từ tạ Tôn giả Sonaka:

– Thưa Tôn giả, xin Ngài ngồi lại đây cho đến khi con thỉnh đức vua đến.

Nói xong, cậu vội vàng chạy thật nhanh về gặp mẹ và nói:

– Mẹ hãy tắm rửa cho con và mặc vào áo quần thật đẹp. Hôm nay mẹ con ta sẽ thoát cảnh nghèo hèn!

Sau khi cậu đã tắm rửa, ăn mặc lịch sự xong, cậu đến cửa cung và nói:

– Này ông lão canh cổng, xin hãy đi trình Ðại vương biết: “Có một cậu bé đến đây, đang đứng ở cửa, chuẩn bị ca một bài dâng lên Thánh thượng!”

Người giữ cổng vội phi báo với vua. Vua triệu cậu bé vào yết kiến và bảo:

– Này con, muốn hát đối cùng trẫm chăng?

– Tâu Ðại vương, đúng thế.

– Vậy thì hát đi.

– Tâu Ðại vương, con không muốn hát ở đây, mà con muốn xin cho tiếng trống đánh lên khắp kinh thành báo hiệu dân chúng tụ tập tại đây. Con mong muốn được hát trước mặt dân chúng.

Vua ra lệnh làm như vậy, rồi ngự giữa bảo tọa dưới một ngôi đình thật lộng lẫy và dành một chỗ ngồi xứng đáng cho cậu bé, ngài bảo:

– Bây giờ, hãy hát đi!

Cậu bé đáp:

– Tâu Ðại vương, xin Ðại vương hát trước rồi con sẽ xin hát điệp khúc của bài đó.

Vua liền hát trước tiên vần kệ này:

1. Một ngàn đồng trẫm tặng cho người,

Trông thấy thân bằng, bạn trẫm chơi,

Tặng một trăm đồng cho kẻ khác,

Biết Sonaka ấy, chút tăm hơi.

***

Lúc ấy, bậc Ðạo sư muốn làm sáng tỏ việc cậu bé còn để tóc năm chòm này ca điệp khúc do vua khởi xướng và với trí tuệ tối thắng, Ngài ngâm một vần kệ rưỡi:

2. Rồi cậu bé kia bỗng nói rằng:

“Trên đầu còn để tóc năm chòm,

Ngàn đồng xin tặng cho con thấy,

Và đã nghe, xin tặng một trăm,

Con sẽ đưa tin Tôn giả ấy,

Bạn thân ngày trước của Minh quân.”

Các vần kệ sau đây do bậc Giác Ngộ ngâm và được hiểu theo tương quan diễn tiến của câu chuyện:

[Ðức vua:]

3. Thành thị, thôn quê, quốc độ gì,

Mà con lê mãi bước chân đi,

Thấy đâu Hiền hữu Sonaka ấy,

Con hãy vui lòng nói trẫm nghe?

[Đứa bé:]

4. Trong quốc độ này, chính ngự viên,

Nhiều sāla lớn mọc đua chen,

Xanh tươi cành lá, thân cao vút,

Phong cảnh đẹp sao trước mắt nhìn.

5. Cành lá giao nhau kết thật dày,

Vươn lên trời tựa các vầng mây,

Sonaka dưới gốc cây thiền định,

Ly dục, tâm an, thanh tịnh đầy.

[Bậc Ðạo sư:]

6. Vua liền khởi sự quyết lên đàng,

Cùng với quân binh đông bốn đoàn,

Rẽ lối sang bằng đường tiến vội,

Ðến nơi trú của Sonaka.

7. Quẩn quanh vườn ngự rộng thênh thang,

Họ thấy Sonaka tọa an,

Tâm thái tịnh thanh, ly thoát dục,

Chẳng còn thiêu đốt giữa nhân gian.

Vua không đảnh lễ Ngài mà chỉ ngồi xuống một bên, và bởi lẽ bản thân vua đã đắm mình vào nhiễm ô nên cứ tưởng vị cố bằng hữu này là một kẻ khốn khổ bần hàn lắm liền ngâm kệ bảo bạn:

8. Trọc đầu mất cả mẹ cùng cha,

Trẫm thấy người kia khoác áo dà,

Kẻ khó tu hành đang nhập định,

Trú mình đây dưới gốc sāla.

9. Nghe thế, Sonaka bảo rằng:

“Chẳng là khốn khổ, tấu Vương quân,

Kẻ nào biết rõ trong hành động,

Luôn hướng về điều phải, lẽ chân.”

10. Khốn hèn là kẻ bỏ điều chân,

Và lại thực hành chuyện bất nhân,

Với kẻ ác kia, ngài phải biết,

Khổ đau, mạt vận để dành phần.

Ngài đã khiển trách Bồ-tát như vậy. Còn vua giả vờ không biết mình bị khiển trách, cứ làm vẻ thân hữu trò chuyện cùng Ngài, nêu rõ danh tánh, gia tộc qua vần kệ:

11. Vua Kāsi nọ chính là ta,

Ta mệnh danh là Arindama,

Từ lúc đến đây, thưa Thánh giả,

Có điều chi đáng để vui an?

Vị Ðộc Giác Phật liền đáp:

– Này Đại vương, không chỉ khi an trú nơi đây mà bất cứ ở nơi nào khác, Ta cũng không gặp điều gì gọi là không vui cả.

Rồi Ngài bắt đầu ngâm kệ nêu lên các phước lạc của bậc tu hành:

12. Một kẻ xuất gia chẳng bạc tiền,

Ðược bao phước lạc kể đầu tiên,

Trong bình, chậu, vựa không tồn trữ,

Khất thực nhà người, sống thản nhiên.^[1]

13-14. Phước lạc tiếp theo đáng tán đồng,

Vị này thọ thực chẳng sai lầm,

Thứ ba, hạnh phúc hằng ngày được,

Thọ thực an vui, chẳng mếch lòng.

15-16. Phước lạc thứ tư, chốn đến đi,

Thong dong chẳng biết luyến lưu gì,

Thứ năm ví thử thành kia cháy,

Người chẳng thiệt thòi, chẳng mất chi.

17. Thứ sáu là điều hạnh phúc đây,

Người tu tính để phận riêng tây,

Ví dù quốc độ tàn do cướp,

Người ấy chẳng hề thiệt mảy may.

18. Thứ bảy là điều hạnh phúc kia,

Vì chưng nghèo khó chẳng còn gì,

Dù bọn cướp chặn đường vây hãm,

Cừu địch, dù bao kẻ hiểm nguy,

Bình bát, hoàng y, người Phạm hạnh,

Bình an vẫn cứ bước chân đi.

19. Còn đây là hạnh phúc sau cùng,

Vị ấy lang thang khắp mọi vùng,

Không của, không nhà, không ngóng đợi,

Lên đường chẳng luyến tiếc băn khoăn.

Như thế, vị Ðộc Giác Phật Sonaka đã nêu lên tám phước lạc của một tu sĩ, rồi hơn thế nữa, Ngài có thể kể cả trăm, cả ngàn, vô lượng phước lạc, nhưng vì vua đang tham đắm dục lạc nên vội ngắt ngang lời Ngài và bảo:

– Trẫm không màng các phước lạc của đời tu hành kia.

Để làm sáng tỏ việc mình mê đắm dục lạc ra sao, vua ngâm kệ:

20-21. Phước lạc Ngài ca, trẫm chẳng màng,

Trẫm truy tầm lạc thú trần gian,

Nhân, thiên lạc, trẫm đều yêu thích

Ðạt cả hai ngay, hãy chỉ đàng!

Vị Ðộc Giác Phật liền đáp lời:

22. Ai cứ tham lam muốn hưởng tràn,

Biết bao dục lạc cõi trần gian,

Tạo nên ác nghiệp trong đời sống,

Sau phải tái sinh cõi khổ buồn.

23. Bỏ ái dục kia lại phía sau,

Suốt đời vô úy tiến lên mau,

Tham thiền, đạt đến tâm thanh tịnh,

Chẳng phải luân hồi cõi khổ đau.

24. Ta nói Ðại vương ví dụ này,

Arindama, lắng nghe đây,

Những người Hiền trí nhờ lời dụ,

Ý nghĩa cao siêu sẽ hiểu ngay.

25. Trên sông Hằng sóng thủy triều dâng,

Kìa chú quạ ngu thấy cuốn phăng,

Một xác vật gì to quái lạ,

Tự nhủ thầm khi nó nổi gần.

26. “Vật kia tìm được lớn lao thay,

Ôi thật là kho thực phẩm đầy,

Ðể tận hưởng bao niềm khoái lạc,

Ðây ta sẽ ở suốt đêm ngày.”

27. Như thế thịt voi quạ cứ ăn,

Uống thêm nước mát tự sông Hằng,

Trong khi trôi nổi, lo ăn uống,

Không thấy có nhiều tháp trong rừng.

28. Cứ vậy buông lung, chú quạ trôi,

Ðắm mình trên xác chết tanh hôi,

Sông Hằng cuốn chú lao đầu thẳng,

Vào chốn hiểm nguy của biển khơi.

29. Song lúc thức ăn đã cạn đi,

Ôi, chim tội nghiệp cố bay về,

Ðông, Tây, Nam, Bắc nào đâu hướng,

Chẳng thấy đất đai, biển bốn bề.

30. Xa giữa trùng dương đã mệt phờ,

Trước khi chú quạ đến bên bờ,

Giữa muôn vàn hiểm nguy trên biển,

Ngã xuống không bay nữa bấy giờ.

31. Nơi chú chim kia khốn khổ rơi,

Cả đàn sấu, thủy quái đang bơi

Chung quanh, vội đến và xâu xé,

Tan xác run run của quạ mồi.

32. Cũng vậy, Ðại vương với những người

Tham lam, tìm lạc thú kia hoài,

Tưởng mình có trí như chim quạ,

Cho đến khi lìa bỏ cuộc đời.

33. Ví dụ Ta bày tỏ thật chân,

Ðại vương có thể hiểu am tường,

Giờ đây tùy thuộc nơi ngài cả,

Hành được hay không thôi, Ðại quân.

Như vậy, nhờ ví dụ kia, Ngài đã khuyến giáo vua và để cho vua ghi nhớ mãi điều này, Ngài ngâm kệ:

34. Vì từ tâm nói một hai lần,

Nhắc nhở đôi lời để hộ thân,

Song chớ nhắc đi nhắc lại mãi,

Giống gia nô trước chủ nhân ông.

35. Với trí vô biên, bậc Ðại Nhân,

Sonaka Giác giả dạy vương quân,

Vừa xong Ngài thẳng đàng bay biến,

Trong khoảng không gian rộng mịt mùng.

Ðây là vần kệ của bậc Giác Ngộ.

***

Bồ-tát đứng ngắm Ngài bay qua không gian trong lúc còn nhìn thấy hình bóng Ngài; song khi Ngài đã khuất dạng, Bồ-tát vô cùng xúc động nghĩ thầm: “Người Bà-la-môn này thuộc dòng giống thấp kém, thế mà bay lên trên không, làm rơi rớt bụi bặm trên bàn chân lên đầu ta, một người xuất thân từ dòng dõi quý tộc được kế tục từ đời này qua đời khác. Vậy hôm nay ta phải giã từ thế tục và thành người tu khổ hạnh ngay.” Trong niềm ước mong làm ẩn sĩ, sau khi từ bỏ vương quyền, ngài ngâm hai vần kệ:

36. Các vị quan nào quán đảnh vua,

Những người có đủ tài năng đâu?

Trẫm không muốn ngự trên ngai nữa,

Trẫm sẽ bàn giao chiếc miện vàng.

37. Ngày mai ta chết, có ai hay?

Trẫm mong thọ giới tự hôm nay,

Sợ rằng như quạ kia ngu dại,

Ác dục cuốn lôi, trẫm đọa đày.

Nghe vua muốn thoái vị như vậy, các vị cố vấn tâu:

38. Ðại vương có Thái tử Dīghāvu,

Có thể làm hưng thịnh quốc gia,

Quán đảnh suy tôn lên bảo tọa,

Sẽ làm đại đế của triều ta.

Tiếp theo đây, khởi đầu bằng vần kệ do vua ngâm, các câu sau tuần tự được hiểu theo diễn tiến câu chuyện:

39. Mau triệu Dīghāvu đến nhanh,

Bậc làm hưng thịnh quốc gia mình,

Sắc phong quán đảnh lên vương vị,

Ấy chính là vua của các khanh.

40. Khi quần thần dẫn đến Dīghāvu,

Chúa tể tương lai của nước nhà,

Vương phụ bảo cùng hoàng thái tử,

Con yêu độc nhất quả chàng là.

[Vua cha:]

41. Ở đây có sáu vạn thôn làng,

Mọi thứ đều đầy đủ, sẵn sàng,

Hãy nhận chúng đi, này Thái tử!

Từ nay trẫm giã biệt giang san.

42. Ngày mai ta chết, có ai hay?

Trẫm muốn hôm nay tu xuất ngay,

Vì sợ ngu si như chú quạ,

Ðắm mê ác dục, trẫm sa lầy.

43. Kìa xem vương tượng sáu mươi ngàn,

Ðược điểm tô bao vẻ rỡ ràng,

Với đủ cân đai vàng chói lọi,

Yên cương kim bảo sáng huy hoàng.^[2]

44. Quản tượng ngồi lên cưỡi mỗi con,

Tay cầm giáo có móc câu tròn,

Nhận đi Thái tử, cha ban tặng

Con, kẻ lên ngôi trị nước non.

45. Ngày mai ta chết, có ai hay?

Trẫm muốn hôm nay tu xuất ngay,

Vì sợ ngu si như chú quạ,

Ðắm mê ác dục, trẫm sa lầy.

46. Kìa xem vương mã sáu mươi ngàn,

Tô điểm yên cương sáng rỡ ràng,

Tuấn mã Sindh đều dòng giống quý,

Sức luôn bền bỉ và phi nhanh.

47. Chúng đều mang quản mã oai hùng,

Ðầy đủ trong tay với kiếm cung,

Thái tử nhận đi, cha tặng cả

Cho con, người ngự trị toàn dân.

48. Ngày mai ta chết, có ai hay?

Trẫm muốn hôm nay tu xuất ngay,

Vì sợ ngu si như chú quạ,

Ðắm mê ác dục, trẫm sa lầy.

49. Vương xa sáu vạn đủ yên cương,

Cờ xí tung bay ngập bốn phương,

Da cọp, da beo bao phủ khắp,

Điểm tô mọi thứ thật huy hoàng.

50. Quản xa điều ngự, giáp bào mang,

Cung tiễn cầm tay, thảy vũ trang,

Thái tử nhận đi, cha tặng cả,

Vì con, người ngự trị giang san.

51. Ngày mai ta chết, có ai hay?

Trẫm mong được xuất gia hôm nay,

Sợ rằng như quạ kia ngu dại,

Ác dục đắm mê, trẫm đọa đày.

52. Sáu vạn con bò cái đỏ hồng,

Cùng đàn bò đực đi đầu hàng,

Nhận đi Thái tử, cha ban tặng,

Vì chính con cai trị quốc dân.

53. Ngày mai ta chết, có ai hay?

Trẫm muốn hôm nay tu xuất ngay,

Vì sợ ngu si như chú quạ,

Ðắm mê ác dục, trẫm sa lầy.

54. Sáu vạn cung phi đẹp nõn nà,

Ðứng kia xiêm áo thật xa hoa,

Ðầy trang sức đẹp, hoa tai ngọc,

Cha tặng con, người trị quốc gia.

55. Ngày mai ta chết, có ai hay?

Trẫm mong được xuất gia hôm nay,

Sợ rằng như quạ kia ngu dại,

Ác dục đắm mê, trẫm đọa đày.

[Thái tử:]

56. Ngay thời thơ ấu của hoàng nhi,

Con đã nghe Vương mẫu mất đi,

Giờ nếu Phụ vương không ở cạnh,

Con đây không thiết sống làm chi.

57. Như ở sau lưng, sát với cha,

Voi con thường thấy theo voi già,

Xuyên đèo, xuyên núi hay rừng rậm,

Bằng phẳng, gồ ghề cũng vượt qua.

58. Bình bát trong tay, con bước sau,

Theo cha dẫn lối bất kỳ đâu,

Cha không thấy gánh con làm nặng,

Hay phải nuôi con khó nhọc nào.

[Vua cha:]

59. Như thương nhân, chủ các con tàu,

Kiếm lợi, tìm hàng để bán mau,

Có thể bị trôi vào vực xoáy,

Cả thuyền, thủy thủ thảy tiêu hao.

60. Sợ rằng ta gặp bước gian nan,

Con trẻ gây phiền lụy, cản đàng,

Làm lễ phong vương trong bảo điện,

Cho con hưởng lạc thú trần gian.

61. Các nàng cung nữ vuốt ve chàng,

Ngời chói đôi tay với ngọc vàng,

Như Đế-thích cùng nhiều thị nữ,

Từ đây chàng sẽ được hân hoan.

[Bậc Đạo sư:]

62. Họ rước Dīghāvu, Thái tử này,

Vào cung điện, chốn lạc hoan đầy,

Vừa nhìn vương tử, đoàn thanh nữ,

Kiều diễm liền thưa gửi giãi bày.

63. Chàng là ai, nhạc sĩ, thiên thần,

Hay Đế-thích danh tiếng lẫy lừng,

Bố thí của tiền khắp thị trấn,

Xin cho thiếp biết tộc, danh xưng?^[3]

64. Ta không nhạc sĩ, chẳng thiên thần,

Chẳng Đế-thích danh tiếng lẫy lừng,

Thái tử của Vua Kāsi ấy,

Dīghāvu, khiến thịnh giang san,

Hãy yêu ta nhé và an lạc,

Ta sắc vương phi đủ mọi nàng.^[4]

65. Rồi với Dīghāvu, vị chúa công,

Các nàng kiều nữ lại thưa rằng:

“Thượng hoàng tìm chỗ nào an trú,

Và kể từ nay sẽ ẩn thân?”

[Thái tử:]

66. Phụ vương đã tránh chốn bùn nhơ,

Ngài đã bình an ở đất khô,

Thoát khỏi chông gai rừng rậm rạp,

Cuối cùng ngài đã thấy đường to.

67. Còn ta mới cất bước lên đường,

Dẫn đến nơi đầy rẫy khổ buồn,

Qua đám chông gai rừng rậm rạp,

Tiến lên tìm số phận kinh hoàng.

[Cung phi:]

68. Cung nghênh Thánh thượng đến hoàng cung,

Như hổ tìm con ở động hang,

Thánh thượng từ đây lên ngự trị,

Chánh chơn thừa kế chiếc ngai vàng.

Nói xong, cả đoàn cung nữ cùng đánh nhạc cụ vang lừng và biểu diễn đủ loại ca múa, cảnh vinh quang huy hoàng tuyệt diệu đến độ thái tử say mê quên hết mọi sự về phụ vương. Nhưng sau đó, chàng cai trị đúng pháp, rồi sau khi mạng chung đi theo nghiệp của mình. Còn Bồ-tát tu tập thiền định làm phát khởi thắng trí và khi mạng chung, ngài sanh lên cõi Phạm thiên.

***

Bậc Ðạo sư chấm dứt pháp thoại và bảo:

– Này các Tỷ-kheo, không phải chỉ bây giờ mà ngay cả ngày xưa nữa, Như Lai cũng đã làm đại sự xuất thế.

Rồi Ngài nhận diện tiền thân:

– Vào thời ấy, vị Ðộc Giác Phật chứng đắc Niết-bàn, thái tử là Rāhula (La-hầu-la), những người còn lại là đồ chúng của Như Lai và Vua Arindama chính là Ta.