Tam tạng Thánh điển PGVN 07  » Kinh Tam tạng Thượng tọa bộ 07 »

Kinh Tiểu Bộ Quyển 3 
(Khuddaka Nikāya)
NGUYÊN TÂM - TRẦN PHƯƠNG LAN dịch

Mục Lục

§491. CHUYỆN ÐẠI KHỔNG TƯỚC (Mahāmorajātaka)^[23] (J. IV. 332)

Bắt ta bạn sẽ được ngàn vàng...

Chuyện này bậc Ðạo sư kể trong lúc trú tại Kỳ Viên về một Tỷ-kheo thối thất.

Bậc Ðạo sư bảo vị Tỷ-kheo này:

– Có đúng như Ta nghe nói là ông đã thối thất chăng?

– Thưa vâng, bạch Thế Tôn, quả đúng vậy.

Ngài liền nói:

– Này Tỷ-kheo, chẳng lẽ lòng ưa thích dục lạc này sẽ không lay động một người như ông sao? Trận lốc xoáy thổi quanh núi Sineru (Tu-di) thì kể gì một ngọn lá khô. Ngày xưa tham dục này cũng đã lay động các bậc thanh tịnh, là những vị đã lánh xa bảy ngàn năm khỏi mọi tham dục khởi lên trong tâm mình.

Cùng với những lời này, Ngài kể một chuyện quá khứ.

***

Một thuở nọ, khi Vua Brahmadatta trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh vào bụng một con công mái ở một vùng biên địa. Khi thai kỳ đã mãn, công mẹ sinh trứng ở một nơi nó kiếm mồi và bỏ đi xa. Lúc bấy giờ, trứng chim công khỏe mạnh chẳng bị tai nạn gì nếu không có những mối hiểm nguy từ loài rắn hay các loài bọ tai hại tương tự như thế.

Vì vậy, cái trứng công này có màu vàng óng như chồi cây kaṇikāra.^[24] Khi nó đã đủ thuần thục thì tự nó nứt ra và một con công xuất hiện có màu vàng óng ánh với con mắt như hạt guñjā,^[25] chiếc mỏ màu san hô và ba sọc đỏ chạy quanh cổ xuống đến giữa lưng. Khi chim lớn lên, thân mình to bằng chiếc xe đẩy của người bán hàng trông thật đẹp mắt nên cả đàn công màu đen tụ tập lại chung quanh bầu chim công này làm chim đầu đàn.

Một hôm, chim công đang uống nước trong hồ, nhìn thấy vẻ đẹp của mình liền suy nghĩ: “Ta đẹp nhất trong đàn công. Nếu ta ở chung với chúng giữa mọi nẻo đường đời, ta sẽ gặp nguy hiểm. Ta muốn đi xa đến vùng Tuyết Sơn và ở đó một mình tại một nơi vừa ý.” Thế là về đêm, khi cả đàn công lui về nơi trú ẩn riêng biệt kín đáo, công ra đi mà không ai biết, về phía khu vực Tuyết Sơn. Sau khi băng qua ba rặng núi, công vào ẩn thân tại rặng thứ tư. Ðây là khu rừng mà công khám phá ra một hồ thiên nhiên rộng bát ngát phủ đầy hoa sen, không xa một cây đa cạnh một ngọn đồi, chim công chúa đậu trên cành cây này. Trong lòng ngọn đồi này có một hang động kỳ thú và vì muốn ở đó nên chim công chúa đậu trên một vùng đất phẳng ngay trước miệng hang.

Lúc bấy giờ, không ai có thể trèo đến chốn này được dù từ dưới lên hay từ trên xuống, cho nên nó tránh khỏi mọi nỗi lo sợ về chim muông, mèo rừng, rắn rít hay loài người. Công suy nghĩ: “Ðây là một nơi thích hợp dành cho ta.” Hôm ấy, công ở đó và sáng hôm sau bước ra khỏi hang, công đậu trên đỉnh đồi hướng về phía Đông. Khi thấy mặt trời lên, công tự nhắc mình trong ngày sắp đến bằng cách đọc câu ca:

– Ngài đã hiện kia, đấng Toàn tri.

Sau đó công đi kiếm mồi. Buổi chiều, công lại trở về đậu trên đỉnh đồi hướng về phía Tây, và khi nhìn thấy mặt trời biến mất dạng, công tự nhắc mình trước màn đêm sắp buông xuống bằng cách đọc câu ca:

– Ngài đã lặn kia, đấng Toàn tri.

Bằng cách ấy, cuộc đời công cứ trôi qua. (Xem lại Chuyện con công^[26]).

Song một hôm, có người thợ săn ở trong rừng bất chợt thấy công đang đậu trên đỉnh đồi ấy và trở về nhà. Khi lão sắp chết, lão bảo với con trai về chuyện ấy:

– Này con, trong rặng núi thứ tư của dãy núi trong rừng, có một con công màu vàng ánh. Nếu nhà vua muốn có một con công như vậy thì con biết nơi kiếm nó rồi đấy.

Một ngày kia, chánh hậu của vua xứ Ba-la-nại tên là Khemā (Thái Hòa) nằm mộng vào lúc tảng sáng và giấc mộng diễn ra như thế này: Một con công màu vàng óng đang thuyết pháp và bà chăm chú nghe rất hoan hỷ. Khi công đã thuyết pháp xong liền bay lên ra đi, bà vội kêu to: “Kìa chim công chúa đang chạy thoát, hãy bắt công lại ngay!” Và trong khi bà thốt lên các lời này, bà liền thức dậy. Khi tỉnh lại, bà biết đó chỉ là giấc mộng và suy nghĩ: “Nếu ta trình đức vua đó là cơn mộng thì ngài sẽ chẳng quan tâm đến, song nếu ta bảo đó là niềm mong ước của một thai phụ thì ngài sẽ lưu ý ngay.”

Thế là bà liền giả bộ làm như thể bà đang khao khát một thứ gì đó theo cách thông thường của một thai phụ và nằm xuống. Nhà vua đến viếng bà và hỏi bà đau bệnh gì. Bà đáp:

– Thần thiếp đang có một niềm khát vọng.

– Ái khanh ao ước điều gì thế?

– Tâu Chúa thượng, thần thiếp ước ao nghe lời thuyết pháp của một con chim công màu vàng ánh.

– Song, này Ái khanh, ta tìm đâu ra được một con chim như vậy?

– Như vậy thì tâu Chúa thượng, thần thiếp sẽ chết mất.

– Này Ái khanh, đừng lo buồn chuyện ấy, nếu nơi nào có con chim như vậy thì nó sẽ được bắt về cho Ái khanh.

Nhà vua an ủi bà như vậy rồi đi ra ngoài ngồi xuống, hỏi các triều thần:

– Này các khanh, chánh hậu ao ước nghe lời thuyết pháp của một con chim công vàng ánh. Vậy có loại công vàng ánh ấy chăng?

– Tâu Chúa thượng, các Bà-la-môn biết chuyện đó.

Nhà vua hỏi các Bà-la-môn. Họ đáp như vầy:

– Tâu Ðại vương, theo những vần kệ nói về điềm lành của chúng thần thì trong loài thủy tộc có cá, rùa, cua; trong các loài thú rừng thì có hươu, nai, thiên nga, công, trĩ... Các loài đó cùng loài người, đều có thể sinh ra với sắc vàng ánh.

Sau đó, nhà vua triệu tập tất cả thợ săn trong quốc độ lại và hỏi họ có từng thấy con công vàng ánh bao giờ chưa. Bọn họ đều trả lời không, trừ người thanh niên đã được cha mách bảo về chuyện ông ta đã thấy. Gã đáp:

– Chính hạ thần chưa thấy, song thân phụ hạ thần đã bảo cho thần biết một nơi có thể tìm ra một chim công chúa vàng ánh.

Nhà vua liền bảo:

– Này hiền hữu, đây là chuyện sống chết của trẫm và chánh hậu. Vậy hãy cố bắt lấy công ấy đem về đây.

Nhà vua cho gã thật nhiều tiền bạc và bảo gã ra đi. Gã ấy đem tiền về cho vợ con rồi đi đến nơi kia. Gã thấy Bồ-tát, gã đặt bẫy bắt ngài. Mỗi ngày gã tự nhủ thầm là chắc chắn sẽ bắt được chim công, tuy nhiên gã chết đi mà chưa bắt được chim công ấy. Rồi chánh hậu cũng từ trần mà không thỏa tâm nguyện. Nhà vua nổi trận lôi đình và ngài phán:

– Ái hậu của trẫm đã qua đời vì chim công này!

Rồi nhà vua truyền lệnh chép câu chuyện ấy vào một phiến vàng, kể rằng trong rặng thứ tư của khu vực Tuyết Sơn có con chim công vàng ánh sống ra sao, hễ ai ăn được thịt nó sẽ trường sinh bất tử. Nhà vua đặt phiến vàng ấy trong kho báu và sau đó qua đời.

Kế vị vua ấy, một vua khác lên ngôi, đọc lời lẽ câu chuyện ghi trên phiến vàng nên ước mong được trường sinh bất tử liền cho người thợ săn đi bắt chim công; song nhà vua ấy cũng chết trước khi mãn nguyện giống như vua kia.

Cùng cách ấy, sáu vị vua kế tiếp qua đời và sáu người thiện xạ chết đi mà không được kết quả gì ở khu vực Tuyết Sơn cả. Song người thợ săn thứ bảy, được nhà vua thứ bảy phái đi không thể nào bắt được chim suốt bảy năm liền, mặc dù mỗi ngày gã đều mong đợi chuyện ấy nên bắt đầu suy nghĩ không biết tại sao lại không thể bắt được đôi chân chim sa vào bẫy.

Vì thế gã ngắm nghía chim, thấy chim cầu nguyện để được phù hộ mỗi buổi sáng, tối đều đặn và gã lý luận về trường hợp này như sau: “Không có con chim công nào khác ở vùng này, rõ ràng đây đúng là chim công sống đời thanh tịnh. Chính uy lực đời sống thanh tịnh của chim ấy cùng uy lực của thần chú hộ mệnh đã khiến cho đôi chân chim không bao giờ sa vào bẫy của ta được.” Khi kết luận như vậy rồi, gã đi đến vùng biên địa bắt một con công mái, gã luyện cho nó hót tiếng gáy mỗi khi gã búng tay và xòe cánh múa mỗi khi gã vỗ tay.

Gã đem chim mái trở về rồi đặt bẫy trước khi Bồ-tát đọc thần chú hộ mệnh, gã búng tay và làm cho công mái gáy. Công trống nghe tiếng gáy ấy lập tức ác dục đã ngủ yên suốt bảy ngàn năm bỗng vùng dậy như con rắn hổ mang giương mào lên khi bị đánh. Bị ác dục làm cho mê muội, chim công không thể nào đọc thần chú hộ mệnh được nữa mà vội vàng bay về phía chim mái; từ trên không, chim hạ cánh xuống đặt đôi chân ngay vào bẫy. Chiếc bẫy kia suốt bảy ngàn năm không đủ uy lực bắt chim nay đã kẹp chặt lấy chân chim thần.

Khi người thợ săn thấy chim nằm tòn ten ở cuối sợi dây, gã nghĩ thầm: “Sáu người thợ săn trước đã không thể bắt được chim công chúa này và trong bảy năm liền ta cũng không bắt được nó. Nhưng hôm nay, ngay khi chim đâm si tình chim mái thì nó không đọc thần chú được nên sa vào bẫy và bị bắt, nó đang nằm tòn ten với cái đầu lộn ngược kia kìa. Ôi sinh vật mà ta đã làm hại kia thật là đức hạnh! Nếu ta giao một linh vật như vậy cho một người khác chỉ vì bị mua chuộc tiền bạc thì thật là không xứng đáng. Danh vọng của vua chúa có nghĩa gì đối với ta chứ? Ta muốn thả chim ấy bay đi.”

Nhưng rồi gã lại nghĩ: “Ðó là một thần điểu kỳ dị phi thường, nếu ta đến gần nó, nó sẽ tưởng ta đến để giết nó, nó sẽ lo sợ cho tính mạng của mình mà vùng vẫy thì có thể gãy chân hay cánh. Vậy ta không muốn đến gần nó mà chỉ đứng ẩn mình và cắt đứt cái thòng lọng bằng một mũi tên bắn ra. Sau đó, chim muốn đi đâu tùy ý.” Thế là gã đứng ẩn mình, giương cung lên lắp một mũi tên vào dây và kéo ra sau.

Bấy giờ, chim công trống suy nghĩ: “Người thợ săn này đã làm ta mê mệt vì ái dục và khi thấy ta bị sa bẫy rồi lại không còn quan tâm đến ta nữa. Gã ấy ở đâu kìa?” Chim công cứ nhìn hướng này, hướng nọ và thấy người kia đứng với cây cung sẵn sàng bắn. “Chắc chắn gã muốn giết ta rồi ra đi”, chim công chúa suy nghĩ và sợ chết nên ngâm vần kệ đầu xin tha mạng:

143. Bắt ta bạn sẽ được ngàn vàng,

Bắt sống, xin đừng bắn bị thương,

Van bạn đem ta về chúa thượng,

Chắc ngài sẽ thưởng thật giàu sang.

Nghe vậy, người thợ săn suy nghĩ: “Ðại khổng tước này tưởng ta sắp bắn nó bằng mũi tên đây. Ta phải trấn an nó mới được.” Vì mục đích ấy, gã ngâm vần kệ thứ hai:

144. Trên cung ta chẳng ráp tên này,

Ðể bắn chim công chúa, ở đây,

Ta muốn cắt dây thòng lọng ấy,

Ðể chim tùy ý, hãy xa bay!

Nghe lời này, chim công chúa đáp qua hai vần kệ:

145. Bảy năm theo đuổi, thợ săn này,

Ðói khát bạn cam chịu tháng ngày,

Bạn muốn gì, nay ta mắc bẫy,

Vì sao muốn thả để ta bay?

146. Hiển nhiên mọi vật được an lành,

Bạn nguyện từ đây bỏ sát sinh,

Mắc bẫy thân ta tuy thế bạn,

Muốn ta được thả để bay nhanh!

[Thợ săn nói tiếp:]

147. Khi người từ bỏ sát quần sinh,

Nhờ nó muôn loài thoát hãi kinh,

Phước đức nào đời sau sẽ đến,

Việc này khổng tước đáp cho minh.

[Công chúa:]

148. Nhờ nó muôn loài thoát hãi kinh,

Khi người thề chẳng sát quần sinh,

Ðời này nó được nhiều ca ngợi,

Thiên giới đời sau hưởng phước lành.

[Thợ săn:]

149. Nhiều người nói chẳng có thiên thần,

Cực lạc đời này có thể mang,

Sinh quả dữ lành ngay hiện tại,

Vì nhiều bậc Thánh đã cho rằng,

Thi ân là việc đầy ngu xuẩn,

Vì thế tôi thường đánh bẫy săn,

Chim thú, giờ đây tôi muốn hỏi,

Lời kia xứng đáng để tin chăng?

Lúc ấy, Bồ-tát quyết định giảng cho người này biết quả thực có đời sau nên trong lúc ngài đang nằm lủng lẳng ở cuối sợi dây, đầu lộn ngược xuống đất, ngài ngâm vần kệ:

150. Ðôi vầng nhật nguyệt rõ ràng ràng,

Ði khắp trời cao tỏa sáng quang,

Người gọi là gì nơi hạ giới,

Thuộc về cõi khác hoặc trần gian?

Người thợ săn ngâm vần kệ đáp lại:

151. Rõ ràng nhật nguyệt thấy đôi vầng,

Ði khắp trời cao, tỏa ánh quang,

Chúng chẳng thuộc về nơi hạ giới,

Mà về cõi khác, miệng người trần.

Lúc ấy, Bồ-tát bảo gã:

152. Vậy chúng đều sai lạc hết đây,

Những người gian dối nói như vầy,

Chẳng vì duyên cớ gì đi nữa,

Lại bảo chỉ riêng thế giới này,

Mang nghiệp quả lành hay quả dữ,

Còn xem bố thí việc ngu thay!

Trong khi Bồ-tát nói, người thợ săn suy nghĩ rồi ngâm hai vần kệ:

153. Ðiều này ngài nói quả là chân,

Sao có người kia lại bảo rằng?

“Bố thí không mang về kết quả,

Rằng đây, ngay ở cõi phàm trần.

Người ta gặt quả lành hay dữ,

Bố thí là công việc độn đần.”

154. Cách nào nên sống, phải làm gì?

Thánh đạo là đâu phải bước đi?

Công chúa, xin ngài cho lão biết,

Pháp môn khổ hạnh phải hành trì,

Cầu mong lão được chim công chúa,

Cứu khỏi không vào địa ngục kia!

Khi nghe vậy, Bồ-tát suy nghĩ: “Nếu ta giải đáp vấn đề này cho gã thì cả thế giới này đối với gã thành ra trống rỗng và hư vọng. Lần này, ta sẽ nói cho gã biết bản chất của các Thánh giả Bà-la-môn chân chính.” Với ý định trên, ngài ngâm hai vần kệ:

155. Người truyền khổ hạnh ở trần gian,

Chẳng ở nhà đâu, đắp áo vàng,

Sáng sớm đi ra đường khất thực,

Không đi chiều tối chính Hiền nhân.

156. Ðúng thời thăm các thiện nhân vầy,

Bạn sẽ vui lòng dẫu hỏi ai,

Giải vấn đề, vì chư vị biết,

Cõi trên kia với cõi đời này.

Khi nói như vậy, ngài muốn cho người ấy phải biết kinh sợ cảnh giới địa ngục. Còn người ấy đã đạt đến tri kiến viên mãn của một vị Ðộc Giác Phật, vì người ấy đã sống đến độ tri kiến sắp thành thục như búp hoa sen tròn đầy sung mãn đợi chờ các tia nắng chiếu vào. Trong lúc người ấy nghe bài thuyết pháp của ngài, ngay tại chỗ đang đứng, người ấy lập tức hiểu mọi yếu tố cấu tạo nên các vật hữu hình (tứ đại), thấu suốt cả ba đặc tính căn bản của chúng (vô thường, khổ, vô ngã) và thâm nhập tri kiến của một Ðộc Giác Phật. Tri kiến trên của vị này cùng với việc giải thoát Bồ-tát khỏi cái bẫy kia xảy ra cùng một lúc. Vị Ðộc Giác Phật, sau khi đã đoạn diệt mọi dục tham của mình, đang đứng trên bờ sinh tử cuối cùng liền thốt lên cảm thán nguyện trong vần kệ này:

157. Như rắn lột quăng lớp vỏ tàn,

Lá khô cây trút lúc xanh dần,

Hôm nay ta bỏ nghề săn bắn,

Mãi mãi xa lìa nghiệp thợ săn.

Sau khi thốt lên ý nguyện cao cả của mình, vị ấy suy nghĩ: “Ta vừa được giải thoát khỏi các dây trói buộc của ác dục, song ở nhà ta còn rất nhiều chim đang bị giam cầm. Vậy làm thế nào ta giải thoát cho chúng đây?” Vì thế, vị ấy hỏi Bồ-tát:

– Này chim công chúa, còn giam cầm nhiều chim tại nhà, làm sao giải thoát cho chúng được?

Lúc bấy giờ, Bồ-tát là bậc Toàn tri, có tri kiến tinh thông mọi đường lối và phương tiện hơn cả một vị Ðộc Giác Phật nên ngài bảo:

– Khi Ngài đã phá vỡ sức chi phối của tham dục và thâm nhập tri kiến của một vị Ðộc Giác Phật, nhờ lẽ đó Ngài hãy tuyên thệ điều chân lý thì trong toàn cõi Diêm phù-đề sẽ không còn sinh vật nào bị giam cầm nữa cả!

Sau đó, vị ấy vừa đi vào bằng cánh cửa mà Bồ-tát mở ra như vậy, vừa ngâm vần kệ này tuyên thệ một hành động chân lý:

158. Tất cả chim nào Ta đã giam,

Trong nhà Ta có đến hàng trăm,

Nay Ta trả cuộc đời cho chúng

Về tổ, bầy chim được thoát nạn!

Lúc ấy, nhờ hành động thề nguyền chân lý kia, dù đã muộn, tất cả bầy chim cũng được thoát cảnh giam cầm, ríu rít líu lo bay về tổ của mình. Cùng lúc ấy, khắp cõi Diêm-phù-đề, tất cả mọi sinh vật đã bị bắt đều được thả tự do, không còn con vật nào sót lại trong cảnh giam cầm cả, dù chỉ là con mèo.

Vị Ðộc Giác Phật ấy giơ tay lên vừa xoa trán mình, lập tức các dấu vết của dòng họ cũ biến mất và dấu hiệu của bậc tu hành xuất hiện vào chỗ ấy. Lúc bấy giờ, vị này trông giống như một Trưởng lão Tỷ-kheo đã sáu mươi tuổi đắp y đầy đủ, mang tám vật cần thiết (bình bát, ba y, đai lưng, dao cạo, cây kim và cái lọc nước), cung kính đảnh lễ chim công chúa và đi nhiễu quanh ngài, thân hướng về phía hữu, rồi bay vụt lên không gian đến động Nandamūla. Chim công chúa cũng bay ra khỏi cái bẫy, kiếm mồi và trở về chốn ở của mình.

Vần kệ cuối cùng do bậc Ðạo sư ngâm, kể chuyện trong suốt bảy năm trời người thợ săn quanh quẩn với chiếc bẫy trong tay và sau đó được giải thoát khỏi khổ đau nhờ chim công chúa như thế nào:

159. Thợ săn xuyên suốt khắp rừng cây

Tìm kiếm chúa công, bẫy dưới tay,

Ðã giải thoát đau cho khổng tước,

Khi vừa bị bắt giống ta đây.

***

Sau khi chấm dứt pháp thoại này, bậc Ðạo sư tuyên thuyết các sự thật, vị Tỷ-kheo thối thất kia đã đắc Thánh quả (A-la-hán). Rồi Ngài nhận diện tiền thân:

– Vào thời ấy, Ta là chim công chúa kia.