Tam tạng Thánh điển PGVN 07  » Kinh Tam tạng Thượng tọa bộ 07 »

Kinh Tiểu Bộ Quyển 3 
(Khuddaka Nikāya)
NGUYÊN TÂM - TRẦN PHƯƠNG LAN dịch

Mục Lục

§445. CHUYỆN VUA NIGRODHA (Nigrodhajātaka) (J. IV. 37)

Người đó là ai, ta chẳng hay...

Chuyện này bậc Ðạo sư kể tại Trúc Lâm về Devadatta (Ðề-bà-đạt-đa).

Một bữa nọ, các Tỷ-kheo bảo vị này:

– Này Hiền hữu Ðề-bà-đạt-đa, bậc Ðạo sư cứu độ Hiền hữu rất nhiều! Từ bậc Ðạo sư, Hiền hữu đã được xuất gia và thọ Ðại giới, Hiền hữu đã học Tam Tạng là lời nói của đức Phật; Hiền hữu đã làm phát khởi thiền định trong tâm; việc nhận được lợi lộc cũng vậy, những điều ấy là từ đấng Thập Lực.

Nghe vậy, vị này liền đưa lên một cọng cỏ và nói:

– Ta không thấy một điều lợi lạc nào mà Sa-môn Gotama đã tạo cho ta cả dù chỉ bằng cọng cỏ này.

Tăng chúng bàn tán việc ấy trong pháp đường. Khi bậc Ðạo sư bước vào, Ngài hỏi các vị ấy đang bàn luận điều gì trong lúc ngồi đó. Các vị trình lên Ngài. Ngài bảo:

– Này các Tỷ-kheo, đây không phải lần đầu mà từ lâu cũng như bây giờ, Ðề-bà-đạt-đa đã vô ơn và phản bội thân hữu.

Rồi Ngài kể cho Tăng chúng nghe một chuyện đời xưa.

***

Ngày xưa, một vị vua danh hiệu là Magadha (Ma-kiệt-đà) cai trị ở thành Rājagaha (Vương Xá).

Một thương nhân trong thành ấy cưới về nhà cho con trai mình một người vợ, đó là con gái của một thương nhân ở thôn quê. Song nàng ấy không sinh sản gì. Theo thời gian, vì nguyên cớ đó, lòng kính trọng đối với nàng giảm đi, cả nhà thường nói chuyện để cho nàng có thể nghe được như vầy:

– Khi có một người vợ không sinh sản trong nhà, con trai ta làm sao nối dõi tông đường được?

Chuyện này cứ đến tai nàng mãi, nàng tự nhủ: “Ồ, được rồi, ta sẽ giả vờ mang thai để đánh lừa họ.”

Thế là nàng hỏi nhũ mẫu tốt bụng của nàng:

– Ðàn bà có thai phải làm gì?

Và khi được chỉ bảo những điều cần làm để giữ gìn thai nhi, nàng giấu kín thời kỳ hành kinh của nàng, lại tỏ ý thích ăn các vị chua mới lạ. Vào lúc tay chân bắt đầu to lên, nàng nhờ chúng bạn đập vào tay chân và lưng cho đến khi chúng sưng phồng lên. Dần dần nàng bó quanh người nàng bằng giẻ vụn và vải làm cho thân thể có vẻ lớn dần, lại bôi đen hai đầu vú và chỉ trừ bà nhũ mẫu ấy ra, không ai được phép ở bên nàng lúc nàng tắm rửa. Chồng nàng cũng tỏ ra chăm sóc nàng chu đáo cho phù hợp với hoàn cảnh ấy.

Sau chín tháng trôi qua trong cảnh này, nàng tỏ ý muốn trở về nhà sinh con trong nhà cha mẹ mình. Vì vậy, nàng từ giã cha mẹ chồng, lên xe cùng một số gia nhân từ bỏ thành Vương Xá lại đằng sau, thẳng tiến lên đường.

Lúc bấy giờ, trước mặt nàng có một đoàn xe ngựa đang du hành và lúc nào nàng cũng đến vào khoảng giờ ăn điểm tâm ở địa điểm mà đoàn xe kia vừa mới ra đi. Vào một đêm kia, một người đàn bà nghèo khổ trong đoàn xe đã hạ sinh một bé trai dưới gốc cây đa và nghĩ rằng nếu không có đoàn xe ấy thì bà không thể đi thêm được nữa; song nếu bà sống, bà có thể nhận được hài nhi ấy nên bà quấn nó lại, để nó nằm dưới gốc cây đa. Vị thần cây này săn sóc cho hài nhi. Đó không phải là một đứa bé bình thường mà chính là Bồ-tát xuất hiện ở đời trong hình thức ấy.

Vào giờ ăn sáng, đoàn lữ hành kia đã đến nơi đó, còn nàng ấy cùng nhũ mẫu của nàng đi riêng ra chỗ bóng mát của cây đa để rửa ráy, chợt thấy hài nhi có màu vàng chói nằm đó. Lát sau, nàng gọi bà nhũ mẫu bảo rằng mục tiêu của họ đã đạt được rồi, nàng liền mở các lớp vải quấn bụng ra, tuyên bố hài nhi ấy là con nàng và nàng vừa mới sinh ra nó.

Các kẻ hầu cận lập tức dựng lều để dành chỗ ở riêng cho nàng và vô cùng hân hoan gởi một lá thư về thành Vương Xá. Cha mẹ chồng nàng đáp thư lại rằng vì hài nhi đã ra đời nên nàng không cần phải trở về nhà cha nàng nữa mà hãy quay lui. Vì vậy, nàng lập tức trở về Vương Xá. Và gia đình chồng thừa nhận hài nhi ấy nên khi hài nhi được đặt tên, họ đặt tên theo chốn ra đời là Nigrodha (Đa Mộc).

Cùng ngày hôm ấy, cô con dâu của một thương nhân trên đường về nhà cha ruột để sinh con đã cho ra đời một bé trai dưới cành cây nên họ đặt tên là Sākha (Nhành). Và cũng cùng ngày hôm đó, vợ của người thợ may làm việc cho thương nhân này lại sinh một con trai giữa đống vải vụn của nàng nên họ đặt tên là Pottika (Nhồi Bông).

Nhà đại phú thương cho đi tìm hai hài nhi ấy về, vì chúng sanh cùng một ngày với Nigrodha và nuôi chúng với nhau.

Các đứa trẻ cùng lớn lên, về sau cùng đi đến Takkasilā để hoàn thành việc học tập. Cả hai nam tử con các thương nhân nhận được hai ngàn đồng để trả học phí cho thầy giáo, Nigrodha bảo trợ việc học tập cho Pottika.

Khi việc học hành đã hoàn tất, các cậu từ giã thầy giáo và ra đi với ý định tìm hiểu phong tục dân quê nên cứ ngao du mãi, lúc vừa đến thành Ba-la-nại liền nằm xuống nghỉ ngơi trong một ngôi đền thờ.

Khi ấy, vua xứ Ba-la-nại đã băng hà được bảy ngày, có tiếng trống lệnh loan báo khắp kinh thành rằng ngày mai sẽ có xe hoa hành lễ. Ba người bạn ấy đang nằm ngủ dưới gốc cây, vào tảng sáng, Pottika thức dậy, vừa ngồi vừa xoa bóp chân cho Nigrodha. Có những con gà trống đang ở trên cây ấy, con gà trên ngọn cây làm rơi một cục phân trên con gà ở gần gốc cây.^[14] Con này hỏi:

– Cái gì rớt trên ta thế này?

Con kia đáp:

– Xin Tôn ông đừng giận, ta không cố ý làm như vậy.

– Thế chú tưởng thân ta là chỗ để chú thả phân ra hay sao? Chú không biết giá trị của ta, điều ấy đã rõ quá!

Nghe vậy, con gà kia đáp lại:

– Ô kìa, ngài cứ thịnh nộ mãi, dù ta đã nói là ta không cố ý làm việc đó. Thế xin cho ta biết giá trị của ngài ra sao?

– Hễ bất kỳ ai giết ta ăn thịt sẽ được một ngàn đồng tiền ngay sáng nay. Ðó không phải là điều đáng tự hào hay sao?

Gà kia đáp lại:

– Úi chà! Úi chà! Tự hào gì cái việc vặt vãnh ấy! Này, nếu cứ giết ta và ăn mỡ của ta thì sẽ trở thành vua ngay sáng nay, còn nếu ai ăn thịt ở bụng sẽ thành đại tướng, ai ăn thịt ở ức sẽ thành quan giữ ngân khố.

Pottika nghe lọt hết mọi chuyện này. Cậu suy nghĩ: “Có một ngàn đồng tiền để làm gì chứ, được làm vua là tuyệt nhất!” Thế là nhẹ nhàng trèo lên cây, cậu nắm lấy con gà trống trên ngọn cây, giết nó đi và nướng gà trên than hồng, đem mỡ gà cho Nigrodha, thịt bụng cho Sākha, còn chính mình ăn thịt quanh xương ức. Khi đã ăn xong, cậu bảo:

– Thưa công tử Nigrodha, hôm nay ngài sẽ làm vua; thưa công tử Sākha, hôm nay ngài sẽ làm đại tướng; còn tôi sẽ làm quan giữ kho báu.

Hai cậu kia hỏi làm thế nào biết được chuyện ấy, cậu liền kể lại hết.

Vì vậy, vào khoảng giờ ăn buổi cơm sáng trong ngày, ba cậu vào thành Ba-la-nại. Tại nhà một vị Bà-la-môn, các cậu được ăn một bữa cháo gạo với bơ tươi và đường rồi từ kinh thành các cậu vào ngự viên. Nigrodha nằm xuống một phiến đá, hai cậu kia nằm bên cạnh. Vừa lúc ấy, dân chúng cử hành lễ rước xe hoa cùng với năm biểu tượng của vương quyền^[15] trên đó. Các chi tiết câu chuyện này sẽ được tả trong Chuyện Đại vương Mahājanaka.^[16] Vương xa tiến vào và dừng lại, đứng sẵn sàng để các vị bước lên. “Chắc có một bậc Ðại nhân tài đức ở đây”, viên quan tế lễ tự nhủ. Ông bước vào ngự viên, nhìn thấy cậu thanh niên này, rồi giở lớp vải dưới bàn chân cậu để quan sát các dấu hiệu trên đó. Ông bảo:

– Ô kìa, người này có số được làm vua toàn cõi Diêm-phù-đề (Ấn Ðộ), chứ nói gì chỉ một thành Ba-la-nại.

Và ông ra lệnh cho chuông trống, thanh la nổi lên. Nigrodha thức dậy, ném tấm vải trùm mặt ra liền thấy một đám đông vây quanh cậu. Cậu quay nhìn quanh quẩn, nằm im một lát rồi trở dậy ngồi xếp bằng đôi chân. Vị tế sư quỳ xuống bảo:

– Tâu Thần nhân, vương quốc này thuộc về ngài.

Cậu đáp:

– Ðược rồi, cứ như vậy.

Vị tế sư liền đặt cậu ngồi trên một đống báu vật rồi làm lễ Quán đảnh^[17] phong vương cho cậu. Khi được phong vương như vậy rồi, vua ban chức Đại tướng cho Sākha, rồi vào kinh thành trong cảnh uy nghi trọng thể, còn Pottika cũng đi vào với hai người. Từ ngày ấy trở về sau, bậc Ðại sĩ cai trị rất đúng pháp tại Ba-la-nại.

Một ngày kia, chợt nhớ đến song thân, ngài bảo tướng Sākha:

– Này hiền hữu, ta không thể sống thiếu cha mẹ được. Vậy hãy đem một đoàn người về tìm song thân ta!

Song tướng Sākha từ chối. Ông bảo:

– Ðó không phải là việc của hạ thần.

Sau đó, ngài bảo Pottika làm việc ấy. Pottika tuân lệnh lên đường, tiến về nhà song thân của Vua Nigrodha, nói cho hai vị biết là con trai của họ đã lên làm vua và mong họ đến ở với ngài. Song họ từ chối, bảo rằng họ đã có cả thế lực lẫn giàu sang rồi, đầy đủ như vậy, họ không muốn đi nữa. Chàng cũng đi mời song thân tướng Sākha đến triều, nhưng họ cũng chỉ thích ở lại đấy hơn, và khi chàng về mời chính song thân, họ bảo:

– Chúng ta sống bằng nghề may vá, thế đủ rồi, đủ rồi!

Và họ cũng từ chối như những vị kia. Vì chàng không đáp ứng nguyện vọng các vị lão thân, chàng đành trở về Ba-la-nại. Chàng nghĩ rằng sẽ về và nghỉ ngơi cho đỡ mệt nhọc vì cuộc hành trình tại nhà vị đại tướng trước khi yết kiến Vua Nigrodha liền đến nhà kia. Chàng bảo người canh cổng:

– Xin báo cho đại tướng biết thân hữu Pottika đến đây.

Người ấy tuân lệnh. Song tướng Sākha vẫn mang mối hiềm hận đối với chàng vì tướng ấy cho rằng chàng đã giao vương quyền cho Nigrodha thay vì giao cho mình, cho nên khi nghe lời nhắn này, tướng quân nổi cơn thịnh nộ:

– Thân hữu như vậy ư? Ai là thân hữu của nó? Nó chỉ là thằng thô tục, hạ đẳng, ngu ngốc. Hãy tóm lấy nó ngay!

Thế là chúng đánh đá chàng, nện nhừ tử bằng chân cẳng, cùi chỏ một trận nên thân rồi tóm cổ chàng quẳng ra đường. Chàng suy nghĩ: “Sākha được chức vụ Ðại tướng nhờ ta, thế mà nay nó phản bội, độc ác, đã đánh đập ta rồi quẳng ta ra đường. Song còn bạn Nigrodha là bậc Hiền nhân, biết ân nghĩa và lương thiện, ta sẽ đi gặp bạn ấy.”

Thế là chàng đến cửa cung, đưa tin vào nhà vua rằng thân hữu của ngài là Pottika đang chờ ở cửa. Vua mời chàng vào, khi thấy chàng đến gần, ngài liền đứng dậy, tiến đến đón chàng, chào hỏi rất thân thiết. Ngài ra lệnh cạo râu tóc và chăm sóc chàng chu đáo rồi trang điểm cho chàng bằng các loại ngọc vàng, đãi tiệc chàng đầy đủ thức ăn cao lương mỹ vị. Xong xuôi, nhà vua lại ân cần ngồi bên chàng hỏi thăm song thân của mình, chàng tường trình cho ngài biết hai vị từ chối việc đến đây ở.

Lúc bấy giờ, tướng Sākha nghĩ rằng: “Chắc Pottika sẽ phỉ báng ta vào tai đức vua, song nếu ta đến bên ngài, gã sẽ không thể nói được.” Vì thế, chàng này cũng đến đó. Còn Pottika, dù có Sākha hiện diện, vẫn tâu với vua:

– Tâu Chúa thượng, khi hạ thần mệt nhọc vì đường xa, đã đến nhà tướng Sākha, hy vọng nghỉ ngơi tại đó trước rồi đến yết kiến ngài sau. Song tướng Sākha bảo: “Ta chẳng biết gã đó!” rồi đối xử tàn tệ với hạ thần và tóm cổ hạ thần quẳng ra ngoài! Xin Chúa thượng tin lời hạ thần nói.

Cùng với các lời này, chàng ngâm ba vần kệ:

72. Người đó là ai, ta chẳng hay,

Ai là thân phụ của người đây,

Nhành còn hỏi: Nó là ai đó?

Ða hỡi, nghĩ sao trước việc này?

73. Ðầy tớ Nhành kia cứ y lời,

Ðấm, thoi, tát, đánh khắp người tôi,

Rồi còn chụp lấy tôi vào cổ,

Từ đó lôi tôi quẳng phía ngoài.

74. Phản bội như vầy đối với tôi,

Chỉ người độc ác mới làm thôi,

Vong ân bạc nghĩa là ô nhục,

Gã cũng bạn ngài, Chúa thượng ôi!

Nghe những lời này, Vua Nigrodha liền ngâm bốn vần kệ:

75. Ta chẳng hề nghe cũng chẳng hay,

Một ai từng nói chuyện như vầy,

Xấu xa như bạn đang tường thuật,

Nhành ấy vừa làm tại chốn đây.

76. Bạn cùng ta sống với Nhành,

Ðồng bạn chí tình thuở đã qua,

Bạn đã dành phần cho mỗi một,

Hướng quyền vương tước tặng hai ta,

Vinh quang ta được là nhờ bạn,

Còn có gì nghi hoặc nữa mà.

77. Khi hạt ném trong ngọn lửa hồng,

Cháy rồi, hạt chẳng thể gieo trồng,

Ta làm việc thiện cho người ác,

Cũng vậy nó tàn lụi diệt vong.

78. Chúng chẳng như nhiều kẻ biết ơn,

Những người đức hạnh, bậc Hiền lương,

Ðất lành, hạt chẳng hề quăng bỏ,

Như việc làm cho các thiện nhơn.

Trong khi Vua Nigrodha ngâm kệ trên, tướng Sākha đứng im tại chỗ. Sau đó vua hỏi:

– Này bạn Sākha, bạn có nhận ra anh chàng Pottika này không?

Gã đành câm lặng. Vua liền truyền lệnh xử gã này qua những lời của vần kệ thứ tám:

79. Tóm tên hèn hạ bội ân này,

Tư tưởng nó đà xấu ác thay,

Ðâm nó, vì ta cho nó chết,

Nghĩa gì đời nó với ta đây?

Sau khi Pottika nghe nói vậy liền suy nghĩ trong lòng: “Chớ nên để kẻ ngu si này chết vì ta!” nên chàng ngâm vần kệ thứ chín:

80. Ðại vương, mong mở lượng từ bi,

Thật khó tìm đời sống mất đi,

Chúa thượng dung tha cho nó sống,

Thần mong thằng khốn chẳng sầu chi.

Khi vua nghe vậy, ngài tha tội cho Sākha và ngài muốn ban chức Ðại tướng cho Pottika, song chàng không nhận. Rồi vua phong chàng chức Chưởng khố, và với chức vụ đó, chàng xét xử các thương nhân. Trước kia chẳng có chức vụ đó, song chức vụ này tồn tại từ đây về sau. Dần dần với thời gian, quan Chưởng khố Pottika được phước đầy đủ con trai con gái, đã ngâm vần kệ cuối cùng để giáo hóa các con:

81. Ta cần sống với Nigrodha,

Chẳng tốt gì hầu hạ Sākha,

Nếu phải sống cùng Nhành Đại tướng,

Thà nên chịu chết với Vua Ða.^[18]

***

Khi pháp thoại chấm dứt, bậc Ðạo sư bảo:

– Như vậy, này các Tỷ-kheo, các ông thấy rằng trước kia Ðề-bà-đạt-đa cũng đã vô ơn bạc nghĩa rồi.

Rồi Ngài nhận diện tiền thân:

– Vào thời đó, Ðề-bà-đạt-đa là Sākha, Ānanda là Pottika và Nigrodha chính là Ta.