§426. CHUYỆN CON BÁO (Dīpijātaka) (J. III. 479)

Bác ơi, bác có được khang an...

Bậc Ðạo sư kể lại chuyện này trong lúc trú tại Kỳ Viên về một con dê cái.

Một thời, Trưởng lão Moggallāna ở trong một am thất có một cửa, trong một vùng đất được rào và núi đồi bao bọc. Có một lối đi có mái che gần cửa am thất, nghĩ rằng chỗ ấy là tốt cho đàn dê tới lui nên họ lùa dê vào đó và sống thoải mái.

Một hôm, họ đến vào buổi chiều đem cả bầy dê đi nhưng có một con dê cái đã lang thang quá xa, không thấy bầy dê ra đi và bị bỏ lại một mình. Sau đó, khi nó ra đi, một con báo thấy nó, muốn ăn thịt bèn đứng bên cửa của hàng rào. Dê cái nhìn quanh và thấy con báo. Dê suy nghĩ: “Báo đứng đó vì muốn giết ta và ăn thịt. Nếu ta quay đầu bỏ chạy, ta sẽ mất mạng. Vậy ta phải can đảm lên!” Rồi dê giương đôi sừng, vùng chạy thẳng trước mặt báo với tất cả dũng lực. Dê thoát được móng vuốt báo, dù con báo rung mình vì nó tưởng sẽ chụp được dê. Rồi chạy hết tốc lực, con dê bắt kịp cả đàn.

Vị Trưởng lão quan sát cách các con vật ấy đối xử với nhau. Hôm sau, vị ấy đi trình đức Như Lai:

– Bạch Thế Tôn, con dê cái đã đạt được một kỳ tích nhờ có sẵn mưu lược và thoát được con báo.

Bậc Ðạo sư đáp:

– Này Moggallāna, lần này con báo không bắt được dê nhưng ngày xưa báo đã giết dê dù dê kêu lớn, rồi ăn thịt nó.

Và theo lời thỉnh cầu của Tôn giả Moggallāna, Ngài kể một chuyện đời xưa.

***

Ngày xưa, có thời Bồ-tát được sinh vào một làng ở quốc độ Magadha (Ma-kiệt-đà), trong một gia đình giàu có. Khi lớn lên, ngài từ bỏ tham dục và sống đời tu hành, đạt được thiền định viên mãn. Sau khi sống rất lâu ở Tuyết Sơn, ngài đến Rājagaha (Vương Xá) để tìm muối và giấm, rồi về cư trú trong thảo am ngài đã dựng trong một thung lũng có rào chắn.

Giống như phần duyên khởi, các mục tử lùa bầy dê ra đi và cũng như trên. Một hôm, khi một dê cái đi ra chậm hơn bầy kia, một con báo đợi sẵn ở cửa, nghĩ cách ăn thịt nó. Khi con dê thấy con báo, nó suy nghĩ: “Ðời ta tàn rồi, bằng một mưu kế nào đó ta phải dụ nó vào cuộc chuyện trò vui vẻ ân cần để làm dịu lòng nó và cứu mạng ta.” Vừa đứng từ xa bắt đầu nói chuyện thân thiện với con báo, dê ngâm vần kệ đầu:

88. Bác ơi, bác có được khang an,

Và bác lâu nay mạnh khỏe chăng?

Mẹ cháu nhắn đưa lời kính hỏi,

Cháu mong cùng bác kết thân bằng!

Nghe vầy, báo suy nghĩ: “Con bé này muốn đánh lừa ta bằng cách gọi ta là bác, nó không biết ta hung dữ ra sao cả.” Vì thế, báo ngâm vần kệ thứ hai:

89. Cô giẫm đuôi ta đấy, bé dê,

Và làm ta phải bị đau ghê,

Tưởng rằng nhờ gọi ta là bác,

Cô được tự do để trở về!

Khi nghe nói vậy, dê đáp:

– Thưa bác, xin đừng nói như vậy.

Và nó ngâm vần kệ thứ ba:

90. Tôi đi phía trước mặt, thưa ngài,

Ngài vẫn ngồi kia đối diện tôi,

Ðuôi của ngài nằm sau phía ấy,

Làm sao tôi lại giẫm lên đuôi?

Báo đáp:

– Này dê cái, cô nói gì vậy? Có nơi nào lại không có đuôi của ta trải ra chứ?

Và nó ngâm vần kệ thứ tư:

91. Suốt cả trong toàn bốn đại châu,

Với sông hồ biển núi non cao,

Ðuôi ta trải rộng ra cùng khắp,

Sao cẳng dê không giẫm nó nào?

Khi nghe vầy, dê cái nghĩ: “Con ác thú này không bị lời ngon ngọt quyến rũ. Vậy ta sẽ đáp lại nó như một kẻ thù.” Rồi dê ngâm vần kệ thứ năm:

92. Ta biết đuôi ông ác thật dài,

Vì ta đã được báo tin rồi,

Anh em cha mẹ đều khuyên bảo,

Lúc trước ta bay bổng giữa trời!

Báo lại nói:

– Ta biết cô đã bay giữa trời nhưng khi cô đến, cô đã làm hỏng miếng mồi của ta bằng cách đáp xuống ấy!

Rồi báo ngâm vần kệ thứ sáu:

93. Bóng dáng cô dê ở giữa trời,

Bay qua không khí ấy mà thôi,

Ðã làm kinh sợ đàn nai nọ,

Vì thế mồi ta bị hỏng rồi!

Nghe vầy, dê sợ chết không còn có thể tìm cớ nào khác nữa, liền kêu lớn:

– Bác ơi, xin đừng phạm một việc ác độc như thế, xin tha mạng cháu đi!

Nhưng dù dê kêu lớn, báo vẫn chụp vai, giết chết và ăn thịt dê.

94. Chính dê kêu lớn để cầu ân,

Song máu thịt kia mới thỏa lòng,

Dã thú chụp dê vào cổ họng,

Ác nhân không tỏ chút ân cần.

95. Kẻ ác không sao biết tỏ ra,

Ân tình, chánh hạnh, tránh đường tà,

Nó thù ghét những người lương thiện,

Thượng sách là nên xáp lá cà!

Ðây là hai vần kệ phát xuất từ trí tuệ tối thắng của bậc Giác ngộ.

Một vị Thánh nhân khổ hạnh chứng kiến tất cả câu chuyện của hai con thú này.

***

Sau pháp thoại, bậc Ðạo sư nhận diện tiền thân:

– Thời ấy, con dê cái và con báo là con dê cái và con báo bây giờ, còn vị Thánh nhân khổ hạnh chính là Ta.

1. Xem J. III. 43, Lohakumbhijātaka (Chuyện địa ngục Nồi Sắt), số §314. ↑

2. Xem Ap. II. 560, Kuṇḍalakesātherīapadāna (Ký sự về nữ Tôn giả Kuṇḍalakesā); J. III. 133, Vānarajātaka (Chuyện con khỉ), số §342; J. III. 265, Kukkuṭajātaka (Chuyện kê vương), số §383; J. IV. 56, Kukkuṭajātaka (Chuyện kê vương), số §448. ↑

3. Xem J. III. 58, Kaṇaverajātaka (Chuyện vòng hoa kaṇavera), số §318. ↑

4. Xem Sn. 56, Kiṃsīlasutta (Kinh Thế nào là giới?) ↑

5. Xem CNid. 6, Ajitamāṇavapucchā (Câu hỏi của thanh niên Ajita); Mnid. 1, Kāmasuttaniddeso (Diễn giải kinh về dục); Mnid. 22, Guhaṭṭhakasuttaniddeso (Diễn giải kinh nhóm tám về hang). ↑

6. Xem Cv. V. 133. ↑

7. Xem J. III. 406, Kummāsapiṇḍajātaka (Chuyện phần cháo sữa chua), số §415. ↑

8. Xem S. I. 20, Sādhusutta (Kinh Lành thay); S. I. 31, Ādittasutta (Kinh Thiêu cháy); A. I. 156, Dutiyadvebrāhmaṇasutta (Kinh Hai Bà-la-môn thứ hai). ↑

9. DA. II. 467, Mahāgovindasuttavaṇṇanā (Chú giải Kinh Đại Điển Tôn), số 19. ↑