§372. CHUYỆN CHÚ NAI CON (Migapotakajātaka)^[3] (J. III. 213)

Sầu thương vật đã chết rồi...

Chuyện này bậc Ðạo sư kể trong lúc trú tại Jetavana (Kỳ Viên) về một Trưởng lão nọ.

Chuyện kể rằng, ông nhận một thanh niên xuất gia vào hội chúng, và Sa-di này sau một thời gian phục vụ thầy rất nhiệt tình, dần dần lâm bệnh và từ trần. Vị Trưởng lão tràn ngập ưu phiền vì cái chết của nam tử kia nên cứ đi quanh quẩn than khóc kêu gào. Tăng chúng không thể nào an ủi ông cho khuây khỏa được, liền đưa vấn đề ra thảo luận tại pháp đường:

– Vị Trưởng lão kia có một Sa-di từ trần, cứ quanh quẩn than khóc mãi. Do triền miên suy tư mãi về cái chết, chắc chắn vị ấy sẽ trở thành kẻ bơ vơ, lạc lõng.

Khi bậc Ðạo sư bước vào, Ngài hỏi Tăng chúng hội họp để bàn luận đề tài gì, và khi biết được câu chuyện, Ngài bảo:

– Không phải chỉ bây giờ mà cả ngày xưa, Trưởng lão ấy cũng đi quanh quẩn than khóc khi thanh niên này từ trần.

Nói xong, Ngài kể một chuyện quá khứ.

***

Ngày xưa, khi Vua Brahmadatta (Phạm Thọ) trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát được sinh làm Thiên chủ Sakka (Đế-thích). Thời ấy, có một người sống trong quốc độ Kāsi, đi đến miền Tuyết Sơn và sống đời khổ hạnh với các loại quả rừng.

Một hôm, vị ấy thấy một chú nai con mất mẹ. Vị ấy đem nó về thảo am, cho nó ăn và yêu quý nâng niu nó. Chú nai con lớn dần thành một con vật xinh đẹp thanh tao, và ẩn sĩ chăm sóc nó, đối đãi với nó như con đẻ mình vậy.

Một ngày kia, con nai chết thình lình vì bội thực, không tiêu hóa hết số cỏ vì ăn quá nhiều. Vị khổ hạnh cứ lang thang gào khóc:

– Con ta chết rồi!

Lúc ấy, Thiên chủ Sakka xem xét trần gian, nhìn thấy vị ấy, ngài nghĩ cách khuyến giáo ông, liền hiện xuống đứng giữa không trung và ngâm vần kệ đầu:

116. Sầu thương vật đã chết rồi,

Hỡi người khổ hạnh sống đời độc cư,

Thoát dây tục lụy xuất gia,

Giờ đây phát bệnh tâm tư buồn phiền!

Vị khổ hạnh vừa nghe vậy liền ngâm vần kệ thứ hai:

117. Nếu người bầu bạn thú hiền,

Tâu ngài Đế-thích ở trên cõi trời,

Buồn phiền vì mất bạn chơi,

Tuôn dòng nước mắt sẽ vơi nỗi sầu.

Thiên chủ Sakka lại ngâm hai vần kệ nữa:

118. Người đời lắm kẻ ước ao,

Mỗi khi vật mất, kêu gào tiếc thương,

Thôi đừng khóc nữa trí nhân,

Thánh hiền vẫn bảo hoài công thôi mà.

119. Nếu nhờ nước mắt tuôn ra,

Chúng ta có thể vượt qua tử thần,

Thì ta quyết phải hợp quần,

Ðể mà cứu mọi vật thân nhất trần.

Trong lúc Thiên chủ Sakka nói vậy, vị khổ hạnh nhận ra rằng khóc than cũng chẳng ích gì, liền ca ngợi tán thán Thiên chủ và ngâm ba vần kệ nữa:

120. Ví như ngọn lửa nóng hừng,

Ðổ thêm bơ sữa cháy bừng thật cao,

Ðược vòi nước lạnh tưới vào,

Ngài vừa dập tắt nỗi sầu của ta.

121. Lòng ta nhức nhối xót xa,

Vì tên sầu não xuyên qua kinh hoàng,

Ngài đã chữa trị vết thương,

Và ngài hồi phục đời thường cho ta.

122. Mũi tên vừa được nhổ ra,

Lòng ta tràn ngập an hòa vui tươi,

Lắng nghe Đế-thích nhủ lời,

Ta không còn phải chơi vơi khổ sầu.

Sau khi đã khuyến giáo vị khổ hạnh như thế, Thiên chủ Sakka trở về cõi của ngài.

***

Ðến đây, bậc Ðạo sư chấm dứt pháp thoại và nhận diện tiền thân:

– Vào thời ấy, vị Trưởng lão là nhà khổ hạnh, Sa-di là con nai và Ta chính là Thiên chủ Sakka.