§365. CHUYỆN NGƯỜI LUYỆN RẮN (Ahiguṇḍikajātaka) (J. III. 197)

Này ta nằm đây, khỉ xinh đẹp hỡi...

Câu chuyện này do bậc Ðạo sư kể khi Ngài trú tại Kỳ Viên về một vị Trưởng lão.

Chuyện này đã được kể đầy đủ trong Chuyện con khỉ Sālaka.^[9]

Ở đây cũng thế, vị Trưởng lão sau khi truyền giới cho một chàng trai trong làng lại la mắng, đánh đập anh ta. Chàng trai ấy chạy trốn và hoàn tục. Trưởng lão một lần nữa truyền giới cho anh ta và lại la mắng, đánh đập như trước. Chàng trai trẻ sau khi hoàn tục ba lần, lại được khuyến dụ quay trở lại, đã chẳng còn muốn nhìn mặt Trưởng lão ấy nữa.

Chuyện ấy được bàn tán trong pháp đường về một Trưởng lão đã không thể sống với chú tiểu của ông mà cũng không thể sống thiếu chú ấy. Trong khi chàng trai trẻ đã thấy lỗi lầm của Trưởng lão, vì thiếu điềm tĩnh, anh ta lại là một chàng trai trẻ nhạy cảm nên đã không muốn nhìn ông nữa.

Bậc Ðạo sư đến và hỏi các Tỷ-kheo đang bàn đề mục gì. Khi nghe trình việc ấy, Ngài dạy:

– Này các Tỷ-kheo, không phải chỉ bây giờ mà xưa kia cũng thế, chính chàng trai trẻ này đã làm một chú tiểu nhạy cảm sau khi quan sát thấy lỗi lầm của Trưởng lão ấy, đã chẳng muốn nhìn ông ta nữa.

Dạy thế xong, Ngài kể một câu chuyện quá khứ.

***

Ngày xưa, khi Vua Brahmadatta trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát được sanh ra trong một gia đình làm lúa mì và khi lớn lên, ngài sinh sống bằng nghề bán lúa mì.

Bấy giờ, một người dụ rắn nọ bắt được một con khỉ rồi huấn luyện nó đóng trò với một con rắn. Thế rồi, khi một cuộc hội hè được mở ở Ba-la-nại, ông ta gởi con khỉ cho người bán lúa mì và đi rong khắp trong bảy ngày làm trò với con rắn. Trong thời gian ấy, vị thương gia nuôi con khỉ bằng thức ăn loại cứng, loại mềm.

Vào ngày thứ bảy, khi đã say sưa ở chỗ vui chơi hội hè ấy, người dụ rắn trở về và ba lần đánh đập con khỉ bằng một thanh tre rồi đem nó theo vào trong một khu vườn, cột nó lại và nằm ngủ. Con khỉ tháo được dây ra rồi trèo lên cây xoài, ngồi đó ăn trái. Khi thức dậy người dụ rắn thấy con khỉ ngồi trên cây, liền nghĩ: “Ta phải bắt nó bằng cách tán tỉnh nó.” Rồi khi nói chuyện với nó, ông đọc bài kệ đầu:

80. Này ta nằm đây, khỉ xinh đẹp hỡi,

Như người chơi bị xúc xắc phá tàn,

Hãy ném xoài đây, ta biết rõ ràng,

Ta sống được nhờ bạn nhiều mưu kế.

Khi nghe thế, con khỉ đọc các bài kệ còn lại:

81. Lời bạn khen, âm thanh vô nghĩa thế,

“Khỉ đẹp xinh”, bao giờ kiếm cho ra!

Xin hỏi ai trong hàng quán say sưa,

Nay bỏ đói và đánh ta đau vậy?

82-83. Anh dụ rắn hỡi, ta đây nhớ lại,

Giường khổ đau nơi ta phải nằm vào,

Nếu có ngày ta lên nắm ngôi cao,

Chớ xin ta rỉ chút nào ân huệ.

84. Vì ta nhớ bạn từng hung ác thế,

Nhưng nếu ai vui vẻ sống trong nhà,

Hạng thanh cao, chịu đem của trao ra,

Thì sẽ được người khôn giao kết chặt.

Nói những lời này xong, con khỉ biến mất vào trong bầy khỉ bạn.

***

Bậc Ðạo sư chấm dứt pháp thoại ở đây và nhận diện tiền thân:

– Bấy giờ, Trưởng lão này là người dụ rắn nọ, chú tiểu là con khỉ, còn Ta là người bán lúa mì.