§299. CHUYỆN ẨN SĨ KOMĀYAPUTTA (Komāyaputtajātaka) (J. II. 447)

Lúc trước đây ngươi thường nghịch phá...

Chuyện này do bậc Ðạo sư kể tại Pubbārāma (Ðông Viên) về một số Tỷ-kheo có tư cách thô lỗ, cộc cằn.

Các Tỷ-kheo này ở tầng bên dưới phòng của bậc Ðạo sư. Họ cứ đem bàn tán những gì nghe thấy được rồi cãi cọ mắng nhiếc nhau. Bậc Ðạo sư gọi Trưởng lão Moggallāna (Mục-kiền-liên) đến và sai đi làm cho họ biết kinh hãi. Trưởng lão bay lên trên không rồi chạm vào nền nhà bằng ngón chân to lớn của ông làm rung động tới cả bờ xa nhất của đại dương. Các Tỷ-kheo ấy sợ chết, vội chạy cả ra ngoài. Các Tỷ-kheo bắt đầu biết tư cách thô lỗ của những kẻ ấy, một hôm đem ra bàn trong pháp đường:

– Này Hiền hữu, có một số Tỷ-kheo đã ẩn cư vào ngôi nhà cứu độ này, lại là những kẻ thô lỗ cộc cằn; họ không thấy sự vô thường, khổ và vô ngã của cuộc đời và cũng chẳng làm bổn phận của họ.

Bậc Ðạo sư bước vào và hỏi các Tỷ-kheo đang ngồi bàn tán việc gì. Nghe thuật chuyện ấy, Ngài dạy:

– Này các Tỷ-kheo, đây không phải là lần đầu tiên họ thô lỗ, cộc cằn. Trước kia họ cũng đã như thế.

Rồi Ngài kể một chuyện đời xưa.

***

Ngày xưa, khi Brahmadatta là vua xứ Ba-la-nại, Bồ-tát sanh ra là con trai của một gia đình Bà-la-môn trong một ngôi làng kia. Người ta gọi tên ngài là Komāraputta. Ít lâu sau, ngài bỏ nhà, đi tu tập trong dãy Tuyết Sơn. Có mấy vị khổ hạnh hời hợt đã làm am ẩn dật tại vùng ấy, nhưng họ chẳng dùng phương tiện để phát khởi thiền định. Họ kiếm trái cây trong rừng để ăn rồi suốt ngày cứ cười đùa, chọc ghẹo nhau. Họ có một con khỉ cung cách cũng thô lỗ như họ, cứ mãi làm cho họ vui bằng cách nhăn mặt và nhảy nhót nhào lộn.

Sau một thời gian dài sống nơi ấy, họ lại đến với dân làng để kiếm muối và các đồ gia vị. Khi họ đi rồi, Bồ-tát đến sống ở trú xứ của họ. Con khỉ lại diễn các trò đùa cho ngài vui như với những người kia. Bồ-tát búng tay chế nhạo nó và cho nó một bài học:

– Kẻ nào sống với những vị khổ hạnh tinh tấn tu tập thì phải có phẩm cách thích hợp, phải có thiện ý trong hành động và phải chuyên tâm quán tưởng.

Sau đó, con khỉ luôn giữ phẩm hạnh tốt và cư xử đúng đắn. Thế rồi Bồ-tát ra đi. Các vị khổ hạnh kia lại trở về mang theo muối và các đồ gia vị. Nhưng con khỉ không còn diễn trò đùa cợt nữa. Họ hỏi:

– Sao thế anh bạn? Sao bạn lại không chơi đùa như bạn vẫn thường làm?

Một người trong bọn họ đọc bài kệ thứ nhất:

145. Lúc trước đây ngươi thường nghịch phá,

Trong lều cùng ẩn giả chúng ta,

Hãy làm trò khỉ như xưa,

Thành người đức hạnh chẳng vừa lòng đây!

Nghe thế, khỉ đọc bài kệ thứ hai:

146. Komāya, bậc thầy trí tuệ,

Tôi đã nghe lời lẽ tuyệt vời,

Tôi nay đã khác xưa rồi,

Giờ đây suy tưởng tôi thời noi theo.

Thế rồi người ẩn sĩ đọc bài kệ thứ ba:

147. Nếu hạt kia người gieo trên đá,

Dù trời mưa, hạt chả nên cây,

Dù ngươi tuệ giác tròn đầy,

Suy tư ngươi chẳng mảy may được nào.

***

Khi kể xong pháp thoại này, Ngài tuyên thuyết tứ đế và nhận diện tiền thân:

– Lúc bấy giờ, các Tỷ-kheo này là các ẩn sĩ hời hợt kia, còn Komāyaputta chính là Ta.