§204. CHUYỆN CON QUẠ VĪRAKA (Vīrakajātaka)^[5] (J. II. 148)

Hỡi này Vīraka...

Câu chuyện này, khi ở Kỳ Viên, bậc Ðạo sư kể về sự bắt chước bậc Thiện Thệ.

Sau khi hai vị Trưởng lão đưa hội chúng của Devadatta (Ðề-bà-đạt-đa) về, bậc Ðạo sư hỏi các Trưởng lão:

– Này Sāriputta (Xá-lợi-phất), khi Devadatta thấy các ông, kẻ ấy đang làm gì?

Họ đáp:

– Devadatta bắt chước bậc Thiện Thệ.

Bậc Ðạo sư nói:

– Này Sāriputta, không phải chỉ nay Devadatta mới làm theo Ta và gặp nạn. Thuở trước, kẻ ấy cũng đã như vậy rồi.

Rồi theo lời Trưởng lão thỉnh cầu, bậc Ðạo sư kể câu chuyện quá khứ.

***

Thuở xưa, khi Vua Brahmadatta trị vì Ba-la-nại, Bồ-tát sanh ra làm con quạ nước ở dưới chân Tuyết Sơn và sống gần một cái hồ. Vīraka là tên của Bồ-tát.

Lúc bấy giờ, tại nước Kāsi có nạn đói. Dân chúng không thể cho quạ ăn hay làm lễ cúng cho các dạ-xoa và các loại rắn. Phần lớn các con quạ từ bỏ các địa phương có nạn đói và đi vào rừng. Tại đấy, có con quạ trú ở Ba-la-nại tên là Saviṭṭhaka, đem theo quạ mái đi đến chỗ của Vīraka và dựa vào hồ nước ấy làm chỗ ở một bên.

Một hôm, con quạ ấy tìm mồi ăn tại hồ, thấy Vīraka lặn xuống hồ ăn cá rồi đi lên và phơi thân cho khô. Nó nghĩ: “Nương tựa con quạ này có thể được nhiều cá, vậy ta hãy hầu nó.” Nghĩ vậy xong, quạ Saviṭṭhaka đến gần Vīraka. Vīraka hỏi:

– Này bạn, bạn đến có việc gì?

Saviṭṭhaka đến gần đáp:

– Thưa ngài, tôi muốn hầu hạ ngài.

Khi được Vīraka ưng thuận, quạ Saviṭṭhaka bắt đầu hầu hạ Vīraka. Từ đấy về sau, Vīraka ăn vừa đủ cá để nuôi sống, số còn lại nó đem cho Saviṭṭhaka ngay khi vừa bắt được cá; và khi Saviṭṭhaka đã ăn vừa đủ để nuôi sống, nó đem số còn lại cho con quạ mái vợ nó. Sau một thời gian, Saviṭṭhaka khởi lên lòng tự ái: “Con quạ nước này màu đen, ta cũng màu đen. Nó có mắt, có mỏ, có chân, ta cũng không khác gì nó. Bắt đầu từ nay, ta không cần những con cá nó bắt, ta sẽ tự bắt cá.” Nó đi đến Vīraka và nói:

– Này bạn, bắt đầu từ nay, tự tôi sẽ đi xuống hồ bắt cá.

Vīraka nói:

– Này bạn, bạn sanh ra không thuộc gia đình loài quạ xuống sông bắt cá, vậy chớ tự hại mình!

Dầu được Vīraka ngăn chặn, quạ Saviṭṭhaka vẫn không nghe lời. Nó xuống hồ, lặn vào trong nước, nhưng nó bị mắc vào giữa đám rong, chỉ trồi lên cái mỏ. Saviṭṭhaka không thể thở được và đã chết dưới nước. Con quạ cái không thấy nó trở về, liền đi đến tìm Vīraka để hỏi tin:

– Thưa ngài, Saviṭṭhaka không thấy về, không biết chàng ở đâu?

Rồi nó đọc bài kệ đầu:

107. Hỡi này Vīraka,  Bạn có thấy con chim, 

Với giọng nói dịu ngọt,  Ðấy là chồng của tôi, 

Cổ như cổ chim công,  Tên Saviṭṭhaka?

Nghe quạ mái nói, Vīraka trả lời:

– Này bạn, tôi biết chồng bạn đi đâu rồi.

Nói vậy xong, Vīraka đọc bài kệ thứ hai:

108. Con chim có thể đi,  Trong nước, trên đất liền, 

Luôn luôn nó được ăn,  Các loại cá tươi sống. 

Còn Saviṭṭhaka, Bắt chước loài chim ấy, 

Mắc vướng trong đám rong,  Và đã chết tại đấy.

Nghe nói vậy, con quạ mái than khóc và bay trở về Ba-la-nại.

***

Sau khi kể pháp thoại này, bậc Ðạo sư nhận diện tiền thân như sau:

– Lúc bấy giờ, Saviṭṭhaka là Devadatta, còn Vīraka là Ta vậy.